Jacobsladder 1985-3

 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -1-
 
 

Van de bestuurstafel •••••••••••••••••••••••••••••••••••• 2
Molenaar Jan van den Pouw Kraan ••••••••••••••••••••••••• 3 
Een plan voor de sarcofaag •••••••••••••••••••••••••••••• 6 
O.C. van Hemessen wilde historische vereniging •••••••••• 7
Een succesvolle 19de-eeuwse Woubruggenaar ••••••••••••••• 9 
Restauratie Nederlandse hervormde kerk ••••••••••••••••• 10 
Herinneringen van een gemeentesecretaris (1) ••••••••••• 11 
Lezers schrijven  •••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 14 
Vacature ••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 16 
Antonius van der Plaat ••••••••••••••••••••••••••••••••• 17 
De baby van Neeltje Rijnsburger •••••••••••••••••••••••• 20 
Leest u even mee? •••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 21 
Boekbespreking ••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 22 
De taverne (1) ••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 23 
Po1dermuseum ••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 31 
De oorsprong van een gezegde ••••••••••••••••••••••••••• 32 
Cursus stamboomonderzoek ••••••••••••••••••••••••••••••• 32 
 
Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd zonder de 
voorafgaande schriftelijke toestemming van het bestuur 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -2- 
 
  
Bestuurstafel
VAN DE BESTUURSTAFEL
Na een wat tegenvallende zomer heeft u in ieder geval een 
lichtpuntje in handen: het derde nummer van onze 
Jacobsladder in 1985. 
In de afgelopen zomermaanden is er toch weer veel gebeurd op 
historisch gebied. U heeft het in de regionale pers kunnen 
lezen. Een boekje van onze secretaris H. van der Wereld over 
Cornelius van Schellingerhout en een boek van ons 
bestuurslid W. Korteling over de geschiedenis van 
Esselijkerwoude, Jacobswoude en Woubrugge. Onze leden hebben 
intussen het eerst genoemde werkje al in brievenbus gevonden 
terwijl het tweede boekje voor f 7,50 op zaterdag van tien 
tot twaalf uur in het Museum "Van Hemessen" verkrijgbaar is. 

De braderie op 14 augustus was mede door deze nieuwe 
uitga­ven een succes. Er was weer ruime belangstelling voor 
ons werk. De speciale attractie "op de foto met het schip" 
(de windvaan van de Nederlandse hervormde kerk) sloeg goed 
aan. De puzzeltocht voor de jeugd leverde vele beantwoorde 
vragen op. Na loting bleven er drie prijswinnaars over, die 
ieder een exemplaar van het boek "Het witte huis aan de 
wetering'! ontvingen. De gelukkigen waren: Mirjam Verhoeff, 
Emmalaan 56; Mark-Willem van der Horst, Van 
Schellingerhoutstraat 7; En Arjan, Tuindersweg 16, allen uit 
Woubrugge. 
Ons streven om tijdens de braderie het tweehonderdste lid te 
kunnen inschrijven is niet bereikt. We kwamen niet verder 
dan de 192ste. Het bestuur verwacht toch het jaar 1986 in te 
gaan met tweehonderd leden. Wie zorgt er voor de ontbrekende 
acht? 
Wat staat ons nog te wachten in de nabije toekomst? 
Allereerst komt 27 september prof. dr D. Nauta in de 
Nederlandse hervormde kerk een 
1ezing houden over ds. A. Comrie. Aan hem en aan prof. dr 
A.G. Honig zullen de eerste exemplaren worden aangeboden van 
ons nieuwe vereni­gingsinitiatief, namelijk een boek over 
het leven van de beroemde l8de-eeuwse predikant ds. A. 
Comrie. Velen hebben reeds een exemplaar besteld; zij kunnen 
die uitgave eind september tegemoet zien. 
Wat biedt deze aflevering van de Jacobsladder onze lezers? 
De redaktie heeft weer gestreefd naar een zo gevarieerd 
mogelijk geheel. Zo start in dit nummer de eerste afleverinq 
van de reeks over "Het maatschappelijk leven van onze 
voorvaderen in de zeventiende eeuw". Dit eerste deel vertelt 
u het een en ander over de taverne en de oude 
drinkgewoonten. 
Verder is er een oude bijdrage van de hand van O.C. van 
Hemessen waarin hij zijn gedachten op papier zet over hoe 
hij destijds een  cultureel-historische vereniging in onze 
gemeente wilde oprichten. Zijn notities over dit onderwerp 
vonden wij in oude papieren uit het familie-archief. 
In de plaats van de overleden oud-burgemeester J.C. Van 
Wageningen, die gedurende twee jaar zijn herinneringen uit 
zijn ambtsperiode in ons blad publiceerde, hebben we een 
nieuwe medewerker gevonden. Dat is oud-gemeentesecretaris 
H.J. Hoogenboom, die met ingang van dit nummer voor ons 
herinneringen uit Woubrugge en Hoogmade ophaalt. Wij 
vertrou­wen erop dat u zijn bijdragen met evenveel plezier 
zult lezen als die van Van Wageningen. 
Ik wens u weer veel leesplezier met deze aflevering van ons 
periodiek. 
H. BOSMAN, voorzitter 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -3- 
 

  
Molenaar vd Pouw Kraan
Op zaterdag 11 mei werd, al weer voor de dertiende maal, de 
Nationale Molendag gehouden. Een jaarlijks terugkerend 
gebeuren, 
waarop onze molens centraal staan en door vele 
belangstellenden met een bezoek worden vereerd. 
Ter gelegenheid van dit feit bieden wij u bijgaand verhaal 
aan, afkomstig uit het Leiderdorps Weekblad van 24 oktober 
1984. 
Het gaat over de uit Hoogmade afkomstige Jan van der Pouw 
Kraan, telg uit een bekend molenaarsgeslacht, sinds 1947 
molenaar van de Stadsmolen aan de Gooimeerlaan in Leiden. 
Jans broer Piet is molenaar van de Hoogmadese molen aan het 
Noordeinde in Hoogmade.  Net als zijn Hoogmadese broer is 
Jan een molenaar in hart en nieren; leest u bijgaand artikel 
maar! 
REDAKTIE 
Een stukje geschiedenis 

“Ik ben geboren in een klein huisje in Hoogmade. Daar woonde 
ik met mijn vader en moeder en mijn broertjes en zusjes. 
Mijn ouders hadden acht kinderen. Mijn vader was molenaar 
van een kleine molen. Mijn grootvader was ook molenaar. Maar 
lang daarvoor, vanaf het jaar 1700, was dat al het geval. 
Voorouders van mij waren molenaars, namelijk in 
Hillegersberg, Hazerswoude, Koudekerk en Hoogmade. In de 
omtrek van Leiden waren destijds negen molens, waarvan de 
molenaars familie van mij waren, zoals ooms van mijn vader 
en ook neven. Zelfs in Friesland zat nog een Kraan die 
molenaar was. Ik zal die achternaam van mij tegelijk even 
toelichten.
Mijn stamnaam is Kraan. Mijn overgrootvader is twee maal 
getrouwd geweest. Zijn eerste vrouw was een rijke 
boerendochter. Haar naam was Van der Pouw. Ze stierf hij de 
geboorte van haar tweede kind. Haar eerste kind was mijn 
vader, zijn achternaam was dus Kraan. De vader van die rijke 
boerendochter, Van der Pouw, had geen stamhouder en hij vond 
het erg als zijn naam verloren zou gaan. Hij heeft toen voor 
f 300 zijn achternaam laten tussenvoegen. De achternaam van 
mijn grootvader werd toen Van der Pouw Kraan. En zo is mijn 
achternaam ontstaan. Die naamswijziging heeft rond het jaar 
1800 plaatsgevonden en ik moet zeggen dat het bedrag dat 
daarvoor toen moest worden betaald, niet gering was. Zeker 
in die tijd was driehonderd gulden een flink bedrag. 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -4- 
 
De stadsmolen, ook wel genoemd de stadspoldermolen, is een 
molen anno 1856. De wieken van deze in 1980 gerestaureerde 
molen draaien al weer ruim vier jaar als vanouds. De 
stadsmolen kunt u vinden aan de Gooimeerlaan, achter de 
Groenoordhallen, vlakbij de Willem de Zwijgerlaan. 
Molenaar Van der Pauw Kraan, beter bekend als Jan de 
molenaar, is enige jaren geleden met vervroegd pensioen 
gegaan, maar hij woont nog steeds  achter de molen, in het 
piepkleine, maar gezellige molenaarshuisje. Hij houdt zich 
echter nog intensief bezig met de stadsmolen en enige andere 
Leidse molens. Als Jan de molenaar op z’n praatstoel zit, 
komen er heel wat verhalen los. 
Maar nu terug naar het molenaarsvak. Ik heb altijd al 
molenaar willen worden, het zat me gewoon in het bloed. Als 
het niet in je bloed zit dan moet je er nooit aan beginnen. 
Het vak leren is heel moeilijk, ik heb het van mijn vader 
geleerd. Een molen bedienen kun je bij wijze van spreken 
binnen een paar uur, maar dat is niet het belangrijkste. Je 
moet veel weten over het weer, bijvoorbeeld over de wind. Je 
hebt krimpende winden, ruimende winden en stormen. Dit alles 
leer je door de ervaring”. 

Kindertijd 
----------
Als kind heb ik al hard leren werken. Ik ging toen al de 
polder in om mollen te vangen. Dat was voor de Tweede 
Wereldoorlog. Het was voor ons een slechte tijd. We waren 
thuis met z’n tienen. Mijn vader had toen geen werk, hij was 
steuntrekker. Hij kreeg een tientje in de week en daar moest 
het gezin van acht kinderen van rond zien te komen. Dat was 
onmogelijk en daarom trok ik als kind van negen jaar, de 
polder in en leerde mollen vangen, vissen, stropen en jagen. 
Je was er gewoon toe gedwongen, want er moest geld binnen 
komen. Als je een mol gevangen had, dan moest je zo’n 
diertje villen en dan kreeg je 2,5 cent voor het huidje. 
Tien huidjes, en je had een kwartje thuis. Wat we ook 
moesten doen in die tijd, was plakken koestront uit elkaar 
slaan. Dat deed ik samen met mijn broer en daarvoor kregen 
we een knaak per hectare. Soms vroor het dat het kraakte en 
verrekte je van de kou. Ik dankte dan de hemel als het 
twaalf uur was, want dan kon je gelukkig naar huis. Ik ben 
er wel hard van geworden. Op  twaalfjarige leeftijd moest ik 
leren melken. ’s Morgens om half vijf moest je al in de stal 
bij de koeien zijn. Rond acht uur, half negen was je dan 
weer thuis. Ik had dan twee sneetjes brood verdiend. Ik gaf 
mijn broertjes en zusjes de helft en dan ging ik naar 
school. Maar 's avonds was het weer melken. Om half vijf was 
ik weer bij de boer, en om ongeveer zeven uur was ik dan 
weer thuis. En dat ook weer voor twee sneetjes brood. Maar 
ja, die tijd is gelukkig voorbij en komt niet meer terug 
ook'" 

De oorlog 
---------
"Ik heb de oorlog bewust meegemaakt. In die tijd kon je niet 
veel doen. Ik moest onderduiken en soms moest ik wegkruipen 
in de molen te Hoogmade. Er was eens een razzia van de 
Duitsers. Ze zochten beneden in de molen en in de kap van de 
molen, maar daartussen was een klein zoldertje, waarvan de 
ramen gecamoufleerd waren. De ladder was opgetrokken. Twee 
broers van mij en ik zaten in die ruimte en ze hebben ons 
daar gelukkig niet kunnen vinden. Later hadden we nog een 
schuilplaats buiten, onder de grond. We hadden daar een gat 
gegraven en als de Duitsers dan kwamen, doken we er als 
hazen in. Het waren vijf slechte jaren, maar uiteindelijk 
ben ik er toch goed doorgerold". 

Molenaar
--------
"In 1947 ben ik in dienst gekomen van het polderbestuur, de 
Stadspolder. Ik was toen 27 jaar. Toen hadden de boeren hier 
nog zeggenschap, de Ingelanden. Ik verdiende destijds 
driehonderd gulden per jaar. De molen moest en nacht 
draaien, zowel in de winter als in de zomer. Ik had dus 
altijd dienst, want als er te veel water in de polder was, 
dan moest ik de molen laten draaien. Je moest altijd op het 
water letten. Vooral het nalopen van de duikers was 
belangrijk, want als ze verstopt raakten, dan liep de polder 
onder water. En dat laatste is 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -5- 
 
nog steeds zo. Van die driehonderd gulden per jaar kon ik 
natuurlijk niet rondkomen. Ik had er een boerderijtje bij 
met koeien. Ik had land gehuurd van boeren en van de 
gemeente. Er stond een hooiberg op en een stal en een 
schuur. Ik ging ook altijd naar de veemarkt, want de handel 
hoort erbij. Het was alles bij elkaar hard werken. Van 's 
morgens half vijf tot ‘s avonds half tien was ik in de weer, 
zowel met het boerenbedrijf als met de molen. In 1946 moest 
ik mijn land opruimen, de huur werd opgezegd. Er moesten 
sportvelden worden aangelegd en er zouden bouwterreinen 
komen. Wat overbleef was de molen en mijn huisje, maar 
gelukkig ook nog een klein stukje grond. Ik kon toen bij de 
gemeente, afdeling plantsoenen, in dienst komen. Ik werd 
tuinman en was vanaf dat moment gemeenteambtenaar. Daarnaast 
bleef ik molenaar voor nog steeds driehonderd gulden per 
jaar. In 1965 hield de molen op met draaien, de stukken 
vlogen eraf. Maar gelukkig was er toen al een elektrisch 
gemaal en dat bediende ik ook. Trouwens, dat gebeurt ook nu 
nog, want er moet gepompt worden als er teveel water is. De 
molen is dus niet meer echt nodig, maar ik was wel gelukkig, 
toen begin 1978 de restauratie begon. Er was toen nog geld 
om dat te doen. Vanaf mei 1980 draait de Stadsmolen weer en 
ik moet zeggen, dat ik de molen vaak laat draaien. Deze 
molen is een monument, het is een flesmodel en het is nog de 
enige in Nederland”. 

Eenmaal molenaar, altijd molenaar 
---------------------------------
Twee jaar geleden, toen ik 63 jaar werd ben ik de VUT 
ingegaan. Ik had er toen zo’n vijftig jaar werken opzitten; 
dus ik vond dat het wel eens tijd werd om er mee op te 
houden. Wegwezen, dacht ik. Ik mag hier in dit huisje 
blijven wonen en volgens afspraak met de gemeente loop ik 
nog een aantal molens na, zoals de Kikkermolen, de 
Maredijkmolen en de molen in het Heempark. Trouwens, dat heb 
ik in het verleden ook altijd gedaan. Ik heb van 1957 tot 
1982 ook nog in molen De Valk gewerkt. Maar nu hoeft dat 
niet meer, maar je moet toch wat doen. Hier stilzitten is 
niets voor mij. Daarom vind ik het prettig om al die molens 
na te lopen. Maar ook de duikers loop ik na en ik laat 
sommige molens nog draaien. Vooral deze Stadsmolen draait 
veel. Als de molen namelijk 300.000 omwentelingen heeft 
gemaakt, dan ontvangt de gemeente Leiden ruim f 2000 
subsidie van Waterstaat. Als amateurmolenaar kom je 
natuurlijk nooit aan dat aantal omwentelingen, want dan 
draai je meestal alleen op zaterdag en zondag. Ik heb er 
alle tijd voor en ik ben bijna aan de 300.000 toeren. Ik heb 
er ruim 250.000 opzitten. Dat is gemakkelijk te kontroleren, 
want er zit een teller in de molen. Zo heeft de gemeente er 
nog profijt van dat ik hier blijf zitten. En ik blijf een 
beetje functioneren. Want nogmaals, stilzitten is niets voor 
mij. Ik heb nu een goed  leven, heb mijn konijnen en kip­pen 
en ik krijg altijd veel bezoek. Vooral  kinderen komen hier 
dik­wijls en ze mogen dan bij de molen spelen. Ook kaart ik 
met hen. Het is romantisch wonen hier bij de molen. Mensen 
die een molen huren of kopen, laten de molen niet meer 
draaien. Want als ze in de huiskamer zitten en de wieken 
komen de hele dag langs het raam, dan vinden ze dat toch 
niet zo prettig. Het maakt nogal lawaai. De molenaars van 
vroeger hielden dit wel uit, ze moesten wel, het was hun 
broodwinning. 
Vergeleken met vroeger is er veel veranderd. Vroeger 
draaiden hier in de omgeving zo’n vijfentwintig molens. 
Hiervandaan kon ik ze allemaal zien draaien, ze waren 
allemaal in functie. Er zijn heel wat molens verdwenen en 
als molenaar vind je dat natuurlijk jammer, want ik heb het 
al eerder gezegd: dit vak zit gewoon in je bloed, ik zal me 
altijd molenaar blijven voelen. Mijn vader heeft vroeger ook 
nog in deze molen gewoond, dat was omstreeks 1900. Ja, het 
was toen een slechte tijd en ik heb er mijn deel wel van 
gehad. Maar ik heb er ook veel van geleerd. 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -6- 
 

Kom, er is wind, ik zal de molen in werking stellen. Jammer 
dat er nogal wat bomen om de molen staan. Eigenlijk moet een 
molen helemaal vrij staan voor de wind”. 
Dit was het verhaal van Jan van der Pouw Kraan, of liever 
gezegd het verhaal van Jan de molenaar, want zo is de 
bewoner van het kleine gezellige huisje achter de molen bij 
iedereen bekend. Jan klimt in de wieken, spant de zeilen, 
zet de molen in de juiste stand en even later draaien de 
wieken lustig rond. Het overtollige water wordt door een 
groot rad uit de polder gepompt en dat allemaal door 
windkracht. Dan moet natuurlijk de molen ook nog even 
bezichtigd worden. Beneden is de huiskamer, waarin vroeger 
een bedstee voor vader en moeder aanwezig was. Op de zolder 
de slaapplaatsen voor de kinderen. Enige steile trappen op 
en je komt in de nok, vlak onder de kap. Daar zie je alles 
in werking. Het is een fijne ervaring om zoiets allemaal te 
mogen zien. 
Even later: afscheid van Jan de molenaar. “Kom nog maar eens 
terug”, zegt hij nog, "de koffie staat altijd klaar". Dan 
gaat Jan naar zijn konijnen die in het grasveld rondlopen. 
Hij roept ze en meteen vliegen ze allemaal op  hem af. Ze 
kennen hem goed, dat is duidelijk. En inmid­dels draaien de 
wieken in het rond en als het zo doorgaat, zijn de 300.000 
omwentelingen spoedig bereikt En dit allemaal door 
windkracht en .. het vakmanschap van Jan de molenaar!
LIESBETH VAN KASTEEL 
  
SARCOFAAG
EEN PLAN VOOR DE SARCOFAAG

Nu de restauratie van onze mooie 17de-eeuwse kerk in volle 
gang is, lijkt het zinvol om u iets te vertellen over de 
plannen die men heeft met de sarcofaag. Dit eeuwenoude 
historisch object, een stenen doodskist, verdient een 
waardiger plaats dan die waar hij nu vele jaren heeft 
gestaan, te weten de tegen de westgevel van de kerk op de 
omstreeks 1936 gesloten begraafplaats. Architect Bob C. van 
Beek, die de restauratie van de Nederlandse hervormde kerk 
heeft voorbreid, heeft in zijn bestek ook een plannetje 
opgesteld met betrekking tot dit vermoedelijk wel oudste 
historische object in onze gemeente. 

Als het idee geconcretiseerd wordt, komt de sarcofaag in de 
toekomst te staan tegen de noordgevel van de kerk, dus langs 
de Kerkstraat. Er komt dan een overkapping boven de kist, 
terwijl het object zelf horizontaal zal worden geplaatst. 
Ten behoeve van dit horizontaal zetten zal een tweetal 
klossen wigvormig worden aangebracht, die aan de voorzijde 
zullen worden voorzien van een eenvoudig geprofileerde 
beλindiging. De klossen zullen worden uitgevoerd in Azobι. 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -7-
 
  
OC.van HEMESSEN
OTTO CORNELIS VAN HEMESSEN WILDE BIJNA TACHTIG JAAR GELEDEN 
IN WOUBRUGGE AL EEN HISTORISCHE VERENIGING 
Van Hemessen schreef tachtig jaar geleden: 
"De nuttigheid der historie (dit staat bij ons vast) is 
groot, dewijl zij de gebeurtenissen, die anders in de 
eeuwige vergetelheid zouden gedompeld worden, bewaart en ons 
tijdgenoten van alle eeuwen maakt. 
Kennen wij nu goed onze geschiedenis, die immers ons, 
nazaten, verplichtingen oplegt, dan worden wij daardoor 
aangegrepen, om al onze krachten in te spannen en mede te 
werken aan de bevordering van de belangen van ons volk en in 
het bijzonder van de plaats onzer inwoning op alle gebied. 
Uit dorre kronieken en archieven een bezielend beeld te 
krijgen van de oudheid, den tijd onzer vaderen, was altijd 
ons ideaal en daartoe behoorde ook het oprichten van een 
eenvoudig monument op de plaats waar 'lange jaren geleen’ 
onder deze gemeente het dorp Jacobswoude met zijn 
parochiekerk en kasteel 'Ter Woude’ stond. 
Dit opgericht teeken, zou er toe kunnen medewerken, dat ons 
opkomend geslacht telkens zal vragen naar de historie; het 
zou een historische zin bij hen bevorderen en liefde 
opwekken voor de plaats hunner geboorte of woning.  
De tijd, tot het oprichten van zoo een monument zou, naar 
onze bescheiden meening, de volgende maand kunnen zijn; 
immers: dan is het 400 jaar geleden, dat de eerste bewoners 
van ons dorp zich langs de Woudwatering vestigden”.
Tot zover Van Hemessens ingezonden stuk in de zomer van 
1905. 
In februari 1906 schreef hij: 
"Onlangs zond ik aan eenige bladen een ingezonden stukje, 
daarin te kennen gevend mijn verlangen, alhier Jacobswoude, 
een eenvoudig gedenkteeken te stichten op de plaats waar de 
eerste bewoners dezer gemeente ter kerk gingen. Het doel dat 
ik beoogde was liefde op te wekken voor de plaats onzer 
inwoning en het goede voor haar te zoeken, niet alleen het 
stoffelijke maar bovenal haar zedelijke belangen. 
Bij vele Christenen is een onaandoenlijkheid voor de leiding 
Gods. Wel lezen ook zij in hun bijbel Ps. 78: 4 (Gods daden 
vertellen). Maar wat men noemt 'historische zin’ of 
belangstelling in het verleden van ons volk of plaats onzer 
woning is bij velen bedenkelijk gering. De Heere God heeft 
Zijn wereld lief en in die wereld de wereld der menschen. 
Maar wat te denken van vele Christenen die voor het regeren 
Gods in die wereld voor Zijn werk in de historie, Zijn 
leiding en stuur in de gebeurtenissen in maatschappij en 
kerk geen oog hebben? Voor wie, zich opsluitend in hun eng 
bestaan, van het boek der historie geen bekoring uitgaat en 
die van een meeleven met hun tijd zelfs niet weten willen, 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -8- 
 

Onze historische vereniging "Otto Cornelis van Hemessen" 
werd op 12 juni 1979 opgericht en is dus nog maar ruim zes 
jaar jong. Als bijna tachtig jaar geleden, in 1906, bepaalde 
plannen waren doorgezet, dan had onze gemeente misschien al 
sinds toen een historische vereniging gehad en was onze 
jonge vereniging van vandaag nu misschien een oud en 
eerbiedwaardig genootschap .... Maar de plannen van 1906 
kregen nooit gestalte en het moest tot de zomer van 1979 
duren alvorens de plannen van Woubruggenaar Dick de Boer 
concreet werden en de nu bestaande historische vereniging 
werd opgericht. 
Onze naamgever Otto Cornelis van Hemessen zette op 14 
januari 1906 wat gedachten op papier, waarin hij zinspeelde 
op het oprichten van een vereniging die zich met de 
geschiedenis van Woubrugge en Hoogmade zou moeten gaan 
bezighouden. De veldwachter/historicus deed dat naar 
aanleiding van een ingezonden brief, die in juli 1905 in een 
krant werd afgedrukt.
die het opsporen der gebeurtenissen van voor eeuwen niets 
dan tijdverspillen noemen en dan nog met de schijn van 
vroomheid beweren, dat het zich verdiepen in oude boeken en 
geschriften maar wereldsche bezigheden zijn.
Dit is naar mijn bescheiden mening een zich vergrijpen aan 
Gods  openbaring. 
Bij de Psalmisten, profeten, apostelen alsook bij de Heere 
Jezus zelf ziet men juist belangstelling in het verleden, in 
de historie, evenals in het heden.
Mijn hoofddoel is, en naar ik meen ook van uw allen, de eere 
Gods te zoeken op allen terrein des levens, en mij dunkt ons 
pogen om de historischen zin van onzen plaatsgenoten op te 
wekken (vooral ook van het opkomend geslacht).
Het hoofd onzer school toont zijn leerlingen de plattegrond 
onzer gemeente, om hun langs dien weg een begrip van 
aardrijkskunde te geven. Zoo ook kunnen wij den historischen 
zin opwekken, door de historie van ons dorp en liefde voor 
de historie van land en volk, alsmede voor de kerk des 
Heeren, liefde voor Holland, voor oud Holland, voor het 
Holland der Oranjes en hunne grote daden zal volgen.
Wat wij dan gaarne wensen? Wij zeiden het reeds: het goede 
voor Woubrugge zoeken, stoffelijk en geestelijk. Ook dit 
terrein mogen we niet aan diegenen overlaten die alleen het 
stoffelijke zoeken, die niet anders dan een pretje of z.g.  
feestje op het oog hebben, ’n soort van Wilhelmina 
vereeniging, die zoals op andere plaatsen, de naam van onze 
geliefde Koningin misbruiken, enkel om maar jool te hebben. 
Zelfs de tegenwoordige vereenigingen voor 
vreemdelingenverkeer nopen ons tot voorzichtigheid.
Zoo gaarne zou ik een vereeniging zien verrijzen die zich 
bewoog op maatschappelijk gebied in de plaats onzer inwoning 
en waarvan allen die God vreezen deel kunnen nemen. Een 
vereeniging die de stoffelijke belangen onzer plaats 
behartigd en tevens de geestelijke belangen niet vergeet. 
Daarom is in eerste plaats noodig, dat de teugels in handen 
van het geloovig deel onzer dorpsgenoten komen. Op 
maatschappelijk gebied worden wij maar al te veel door het 
ongeloof overvleugeld. Wat het doel van zo'n vereeniging zou 
kunnen zijn? Liefde op wekken voor ons dorp door:

1.   Haar historie op te sporen
2.   Haar te verfraaien en aantrekkelijk te maken, 
     b.v. het stichten van een gedenkteeken op de plaats 
     reeds boven genoemd (en waartoe ik reeds van het 
     bestuur der Vierambachtspolder verlof heb gevraagd 
     en verkregen)
3.   De steenen doodskist op de begraafplaats te 
     herstellen in zijn oorspronkelijke vorm.
4.   Platen, kaarten en oudheden verzamelen, b.v. 
     op de raadszaal enz.
5.   Aanleggen van lanen met boomen. 
     (Vergelijk eens de knotwilgen langs onze Achterweg, 
     bij de woudiepen van een der schoone allee’s 
     in Gelderlands dreven) 
6.   In de bomgaten der toren pijlen laten schilderen, 
     die de richting der omliggende plaatsen aanwijzen 
     en het bezoek der toren bevorderd.
7.   Het visschen met den hengel (vischwater) en 
     openluchtspelen voor kinderen enz.
Een en ander bevorderd het vreemdelingen verkeer. 
Verder zou de op te richten vereeniging historischen 
lezingen kunnen laten houden, tentoonstellingen organiseren 
op historisch gebied, een historische optocht bij een 
feestelijke aangelegenheid op haar terrein hebben kunnen 
liggen. 
Zouden wij, het nageslacht, niet aangewezen zijn om ons 
voorgeslacht, dat hier leefde, werkte, leed en streed te 
eeren en trouw aan ons verleden hun niet te vergeten, zij 
die de grond hebben gelegd tot den bloei onzer gemeente? 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -8- 
 

Laat ons alom toonen dat er kracht van het kleine Woubrugge 
uitgaat. En welke naam zou zoo’n vereeniging beter kunnen 
dragen dan: 
“Oud-Woubrugge”? 
Van Hemessen heeft in de loop der jaren diverse van zijn 
wensen weten te realiseren. Het werd uiteindelijk 1913 
voordat het door hem geopperde monument in de Polder 
Vierambacht gestalte kreeg. In hetzelfde jaar organiseerde 
hij een historische optocht, naar aanleiding van honderd 
jaar onafhankelijkheid. Door andere oorzaken wist Woubrugge 
toch het toerisme aan zich te trekken. Een historische 
vereniging met de naam Oud-Woubrugge is er bij zijn leven 
niet gekomen. Pas in de zomer van 1979 kwam er een 
dergelijke vereniging en die kreeg zelfs de naam van de man 
die zo’n historische vereniging destijds al zo graag in 
Woubrugge opgericht zag.... 
Het is altijd de doelstelling van onze vereniging geweest om 
de geschiedenis van Woubrugge en Hoogmade te beoefenen, in 
de breedste zin van het woord en binnen de mogelijkheden die 
ons ten dienste staan. Het herstellen van de stenen 
sarcofaag - juist dit jaar weer extra in de belangstelling - 
is iets dat wij ook graag zouden willen. Punt f, het in de 
bomgaten van de toren schilderen van pijlen die plaatsen in 
de omgeving aanwijzen, is iets dat misschien in het kader 
van de restauratie van de toren gerealiseerd kan worden. 
Zo konden in de loop der jaren diverse van Van Hemessens 
gedachten gerealiseerd worden. Wij zullen blijven proberen 
om in zijn geest te blijven werken aan ons grote doel: het 
beoefenen van de geschiedenis van de gemeente. Hoewel onze 
vereniging dus nog maar zes jaar jong is, is er in feite 
niets nieuws onder de zon. Als Otto Cornelis van Hemessen 
destijds de middelen en de medewerking had weten te krijgen 
om zo'n vereniging - door hem - ook daadwerkelijk op te 
richten, dan hadden we het komende jaar ons tachtigjarig 
jubileum kunnen vieren. 
HANS VAN DER WERELD 
  
Floris Mulder
EEN SUCCESVOLLE 19de EEUWSE WOUBRUGGENAAR 
Uit de nalatenschap van ds. J. Heenk, van 1797 tot 1840 
predikant te Woubrugge, is onder meer ook een brief bewaard 
gebleven van oud-Woubruggenaar Floris Mulder. Deze schreef 
aan de predikant vanuit Soerabaja in het toenmalige 
Nederlandsch-Indiκ zijn levensloop. 
Mulder was als soldaat naar de Nederlandse kolonie 
vertrokken en daar door ijver en gave opgeklommen tot 
officier bij de genie. Een hele promotie, want in Woubrugge 
was hij een eenvoudige timmermansknecht geweest. Floris 
Mulder trouwde in de oost met de weduwe van een zeeofficier 
en werd eigenaar van een uitgestrekte specerijenplantage, 
met tal van huizen en slaven. 
Dat Woubrugge zo’n kleine twee eeuwen Oranjegezind was weten 
we uit het Orangistisch oproer en dat het Franse 
gemeentebestuur van Leiden dat ook wist, bleek op 11 
november 1813. Toen werden voor de Woubruggenaren de 
Zijlpoort en de Hogewoerdsepoort gesloten. Onze held was een 
van de volbloed Oranjemannen uit het 18de-eeuwse acht van 
watermolenaars te Woubrugge. Floris Mulder toog samen met 
zijn plaatsgenoten Dirk Verkade en Gerrit Bakker in de 
novemberdagen van 1813 naar Leiden. Ze sloten zich aan bij 
de Oranjegarde, die onder leiding stond van officier 
Tulling. De Woubruggenaren trokken mede op naar Woerden ter 
verovering van die stad. Maar het korps waartoe Mulder, 
Verkade en Bakker behoorden, was zonder militaire training 
geen partij voor de 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -10- 
 

geschoolde vijand onder de Franse generaal Molitor, die met 
vijfduizend man te Utrecht was. Woerden werd weer door de 
Fransen ingenomen en Mulder met zijn twee Woubrugse 
kameraden alsmede officier Tulling werden naar Frankrijk 
gevoerd.Bakker stierf reeds door de ontberingen in 
Antwerpen; Mulder en Verkade kwamen in 1814 als bedelaars 
weer in Woubrugge terug. 
Dit Franse avontuur ontmoedigde Floris Mulder in het geheel 
niet; hij nam in 1815 enthousiast deel aan de slag bij 
Waterloo. Het krijgsleven beviel hem schijnbaar opperbest, 
want na zijn tijd in Waterloo trok hij met het eerste 
bataljon Oostindische pioniers naar onze toenmalige 
gewesten. Daar maakte hij de reeds genoemde bevorderingen, 
mede door de hulp van de zoon van de beruchte Utrechtse 
advocaat, de patriottische volksleider "Ondaatje" (Pieter 
Phillip Juriaan Quint), die aldaar officier was en het 
uiteindelijk bracht tot lid van de Raad van Justitie te 
Batavia.
Dat Floris Mulder bij "meester" A. van Iterson, van 1793 tot 
1816 onderwijzer te Woubrugge, goed onderwijs had genoten en 
het catechetisch onderwijs van ds. Heenk met goed resultaat 
had gevolgd,  blijkt uit zijn schrijven. Die brief wordt nog 
altijd bewaard in het Woubrugse gemeentearchief, nadat hij 
voor deze verzameling was geschonken door de kleinzoon van 
ds. Heenk, de heer A.D. Husson Heenk. 
Uit: De Rijnbode, 31-1-1928 
HANS VAN DER WERELD 

 
  
NH KERK Woubrugge
RESTAURATIE NEDERLANDSE HERVORMDE KERK 
De historische vereniging maakt zich ernstig zorgen over de 
restauratie van de Nederlandse hervormde kerk van Woubrugge. 

De bouwvallige toestand waarin de kerk zich nu bevindt, 
toont aan dat deze niet voor het nageslacht behouden zal 
blijven. Om tot een grondige restauratie te komen zullen 
zowel de spits als de dakgoten geheel vernieuwd moeten 
worden. Bovendien zal het overige houtwerk met een kwast 
voor verdere aantasting beschermd moeten worden. 
Aanvankelijk hadden we gehoopt reeds in 1983 met deze 
omvangrijke restauratie te kunnen beginnen, maar tot op 
heden is men nog niet verder gekomen dan het verwijderen van 
de torenspits. 
Daar wij geen enkele ervaring hebben op het gebied van 
restaureren, hebben wij hiervoor advies gevraagd aan  
plaatselijke deskundigen. Zij zijn bereid ons niet alleen te 
adviseren, maar stellen bovendien een werk- en opslagruimte 
beschikbaar. 
Wij richten daarom ons verzoek tot u! Bent u handig met 
zaag, hamer en kwast? Wilt u een deel van uw vrije tijd 
besteden aan het redden van onze kerk? Neem dan kontakt op 
met W. Korteling. 
Of wilt u zich eerst op de hoogte stellen van de toestand 
waarin de kerk zich nu bevindt? Komt u dan op 
zaterdagochtend  tussen tien en twaalf naar het museum. Hier 
kunt u de kerk onderzoeken, want het is een 1,5 meter hoog 
model van de Nederlands hervormde kerk van Woubrugge. 
RINUS RODENBURG 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -11- 
 
  
HERINNERINGEN VAN EEN GEMEENTESECRETARIS (1) 
Voor velen is herinnerd worden aan het verleden een prettige 
aangelegenheid. Soms om te ervaren, dat het vroeger toch ook 
zo slecht niet was en soms om aangetoond te zien, dat veel 
is verbeterd. En soms ook gewoon om geconfronteerd te worden 
met zaken die n u als vanzelfsprekend worden ervaren, maar 
die slechts ten koste van veel zorg en moeite tot stand zijn 
gekomen. 
Burgemeester J.C. Van Wageningen, iemand met een zeer goed 
geheugen, verklaarde zich bereid uit zijn herinneringen een 
aantal zaken te etaleren in "De Jacobsladder". Blijkbaar tot 
genoegen van de lezers, want na het overlijden van de heer 
Van Wageningen werd uitgezien naar iemand, die bereid was de 
inmiddels tot traditie gegroeide rubriek voort te zetten. 
Hoewel met veel aarzeling, heb ik me bereid verklaard ook 
mijn geheugen enkele malen per jaar extra te pijnigen en het 
resultaat daarvan aan het papier toe te vertrouwen. 
Met verontschuldigingen vooraf voor het feit dat de wijze 
waarop die herinneringen aan u worden doorgegeven, beslist 
anders zal zijn dan u tot nu toegewend was en ook voor het 
feit dat inderdaad alleen wordt uitgegaan van mijn geheugen 
en dat dus geen archieven en/of documenten worden 
doorgespit. Lezers met een beter geheugen moeten dus maar 
voor goed nemen, dat mogelijk bepaalde details voor 
aanvulling of mogelijk zelfs voor correctie in aanmerking 
komen. Misschien is dat echter aanleiding voor hen, die het 
beter menen te weten, om hun reactie door te geven aan de 
redactie van "De Jacobsladder". Want voor een blad als "De 
Jacobsladder" is alles wat stamt uit de historie van onze 
gemeente waardevol ! 
Herinneringen kunnen chronologisch worden aangedragen, 
waarbij er vanuit gegaan dient te worden, dat met de 
grootste afstand tot het heden zou moeten worden begonnen. 
Maar het is ook mogelijk bepaalde aspecten in en van onze 
gemeente de revue te laten passeren en die dan te belichten 
vanuit de gehele periode van onze herinnering. Dit laatste 
wordt mijn uitgangspunt, zodat in een volgende aflevering 
telkens iets over een bepaalde zaak in onze gemeente zal 
worden verteld. 

********************************************************** 
* NIEUWE SERIE HERINNERINGEN                             *
* Gedurende twee jaar heeft wijlen oud-burgemeester      *
* J.C. Van Wageningen in dit blad onder de titel         *
* "Ik herinner mij ..• " artikelen geschreven,           *
* die teruggrepen op zijn meer dan vijftwintigjarige     *
* loopbaan als eerste burger van onze gemeente.          *
* Door zijn overlijden in maart van dit jaar kwam helaas * 
* een einde aan zijn zeer gewaardeerde medewerking       *
* aan "De Jacobsladder".                                 *
* Net zoals wij destijds de heer Van Wageningen vroegen  *
* om herinneringen uit zijn burgemeesterscarriθre voor   * 
* ons te schrijven, zo hebben wij dat nu ook gevraagd    *
* aan de in 1983 gepensioneerde oud- gemeentesecretaris  *
* H.J. Hoogenboom. Ook hij heeft enthousiast zijn        *
* medewerking toegezegd en ons voor ieder kwartaal een   *
* bijdrage beloofd.                                      * 
* Bijgaand publiceren we zijn eerste artikel in de serie *
* "Herinneringen van een gemeentesecretaris".            *
* Wij hopen dat u Hoogenbooms pennevruchten met evenveel *
* belangstelling zult lezen als die van de heer          *
* van Wageningen.                                        *
* De gevatheid en de grote gave als spreker van          *
* Hoogenboom kennende, vertrouwen wij erop dat zijn nu   *
* startende serie eveneens lezenswaardig en bovendien    *
* niet van de nodige humor ontbloot zal zijn'            *
* REDACTIE                                               *
********************************************************** 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -12- 
 
Als tenminste niet na een of meer "herinneringen" aan mij 
duidelijk wordt gemaakt dat op mijn herinneringen verder 
geen prijs meer wordt gesteld.  U hoort dan niet meer van 
mij en deze periode in mijn leven zal dan voor mij nog een 
"herinnering" zijn 
Je moet ergens mee beginnen en dan zoek je iets prettigs. 
Wat te denken van: 
De vrijetijdsbesteding in de sport in Hoogmade
Hoogmade was vooral in het verleden een gesloten 
gemeenschap. Een bijna geheel rooms-katholieke gemeenschap 
waarin echter de enkele niet r.k. gezinnen geheel werden 
geaccepteerd. Meester Frankhuizen, hoofd van de eenklassige 
- 12 leerlingen tellende – openbare school in Hoogmade, was 
een zeer gewaardeerd lid van de Oranje-vereniging en de 
familie Van Rijn heeft tientallen jaren lang een 
vertegenwoordiger in het bestuur van de ijsvereniging 
gekend.
De vrije-tijdsbesteding was dus ook duidelijk r.k. Dat wil 
zeggen, dat in de huiselijke kring gedurende de lange 
winteravonden met veel overgave het kaartspel in al zijn 
facetten werd gespeeld. Er vonden vastenavondvieringen 
plaats, en een aantal personen (onder auspiciλn van de R.K. 
Volksbond) bundelden hun artistieke gaven om onder leiding 
van een plaatselijk regisseur een toneelspel en/of klucht in 
te studeren, teneinde in de wintermaanden de bevolking een 
of meerdere avonden aanleiding te geven naar de "uitvoering” 
te gaan. Deze vonden dan plaats in de zaal van Hillebrand, 
later Witteman en van der Ploeg. 
Die zaal had ook buiten de uitvoeringen aantrekkingskracht 
op een deel van de mannelijke bevolking van Hoogmade want 
deze zaal, de "kolfbaan" genoemd, bood mogelijkheid tot het 
beoefenen van het kolven. Een spel dat momenteel weer wat 
opgang doet in gedeelten van Noord-Holland. Het spel wordt 
met een, een mogelijk met een hockystick te vergelijken 
slaghout, een ijzeren bal en twee in de bodem van de zaal 
verankerde paaltjes. Verder kon men in de ruimte van het 
cafι biljarten. 
Ook een spel dat is voorbehouden aan een bepaald gedeelte 
van de bevolking omdat het spelen van dit spel onlosmakelijk 
is verbonden aan 	het drinken van producten van het het 
cafι. 
Een van de spelen van de opgeschoten jeugd was het centje 
steken of centje rollen. Een bezigheid, die alleen met droog 
weer kon plaats vinden en waarvan de aardigheid was, dat 
degene die een cent in of het dichtst bij een op de grond 
getekend vierkant hokje, ter grote van 5 tot 7 cm kon gooien 
("steken"), of via een hellend plankje kon rollen de "pot" 
won. Een spel om en daardoor ook slechts voorbehouden aan 
een bepaald groepje inwoners. 
Aan het einde van de twintiger jaren kregen de dochters van 
meester Frankhuizen pianoles van de heer H. Welboren uit 
Leiden of Oegstgeest. Deze heer had in zijn woonplaats al 
wat meer gezien dan het vermaak van de inwoners van 
Hoogmade, o.a. het voetbalspel. Hij was van mening, dat ook 
de Hoogmadese jeugd daar wel geschikt voor was en onder zijn 
leiding werden de eerste in wedstrijdverband gegeven 
schoppen tegen een bal gegeven. Onder zeer primitieve 
omstandigheden echter. Een van de jongens verleende wel eens 
hand- en spandiensten op de boerderij van de familie Van 
Wieringen, nu bewoond door de familie Schulpen. Van de 
gebroeders Van Wieringen mocht gebruik gemaakt worden van 
een stukje weiland achter de woning. Bereikbaar met een boot 
via de Jufferswetering, op de plaats van de huidige 
Groenwegh en uiteraard ook geregeld gebruikt door het vee 
van de familie. Zodat op zaterdagmiddag, na de pianoles, het 
"veld" eerst van de overvloedige hoeveelheid 
koeieuitwerpselen moest worden ontdaan  voordat met het spel 
kon worden begonnen. Het doel van de twee partijen werd 
gevormd door op de grond gelegde jasjes, later door in de 
grond gestoken bonestokken. Een mager initiatief maar dat 
toch aansloeg want uit deze 


  

Jacobsladder   1985-3                          blz -13- 
 
primitieve beginperiode ontstond de voetbalvereniging 
"V.C.H." dat wil zeggen, Voetbal Club Hoogmade. Gelet op de 
tamelijk agressieve instelling van de spelers, de 
ontwikkelingen in de dertiger jaren en de oorlog, later in 
de omgeving ook wel aangeduid "Varkens Centrale Hoogmade”
Het speelveld achter de boerderij van Van Wieringen werd 
verlaten en er werd speelmogelijkheid gevonden op het 
weiland van W. Zonneveld in de Bospolder. Dat was toen 
gelegen ten zuiden van het huidige caravancomplex van de 
familie Rijkelijkhuizen. Niet gemakkelijk bereikbaar, want 
de huidige provinciale weg was er nog niet en van een 
kleedlokaal was natuurlijk geen sprake. Maar het begin was 
er. Na veel wikken en wegen werd het land van Zonneveld in 
de Bospolder geruild voor het land van Zonneveld in de 
Vlietpolder nabij de molen, de huidige plaats. Dit werd 
gereedgemaakt als speelveld en er werd een houten 
kleedgelegenheid gebouwd. Zonder aansluiting op de 
waterleiding natuurlijk, maar dat was minder belangrijk, 
want de Kromme Does was vlakbij en anders ging je maar vuil 
naar huis om je daar wat op te knappen. Want dat was echt 
wel nodig. Ook daar werd het in de beginperiode een 
multifunctioneel veld. Zondag werd er gevoetbald en in de 
week verbleef er het vee, koeien of schapen maar beide met 
de natuurlijke behoeften, zodat ook voor de wedstrijd op dit 
veld in de beginperiode "stront geslecht" moest worden. 
De sport had haar intrede gedaan in Hoogmade maar naast die 
sport ook een bloeiende jeugdvereniging gegroeid: de 
Kajotters, later de N.K.J.B. Uiteraard onder leiding van 
pastoor en kapelaan, maar die waren onverbrekelijk als 
geestelijk adviseurs verbonden met elke vereniging die het 
predikaat "R.K." had en dat was in een plaats als Hoogmade 
met vrijwel elke vereniging het geval. Ook V.C.H. was 
voorbehouden aan de R.K. jeugd, zij het dat al spoedig 
dispensatie werd verleend voor in Hoogmade wonende of zich 
daar om de een of andere reden thuisvoelende niet-R.K.jeugd.
Door de voetbal kwam de jeugd in Hoogmade ook in kontakt met 
sportbeoefening op ander niveau en naast de 
voetbalvereniging ontstond later ook de handbalvereniging. 
Beide inmiddels met de naam MMO (Met Moeite Opgericht), 
omdat de naam V.C.H. in het patroon van de NKVB, waartoe ook 
de vroegere R.K. voetbalbonden gingen behoren, niet meer 
paste. Er was al een vereniging met die letters en die had 
oudere rechten!
De ontwikkeling van de beide sectoren van MMO verliep 
voorspoedig, zo voorspoedig dat verbetering van de speel- en 
kleedaccommodatie noodzakelijk werd. Onderhandelingen met de 
eigenaresse van het terrein en de pachter leverde een 
oplossing, die bijzonder gunstig was en misschien alleen 
maar mogelijk in een plaats als Hoogmade. De 
voetbalvereniging huurde het land van de eigenaresse, het 
R.K. Armbestuur van Woubrugge, voor de p(r)achtprijs van 
agrarische grond (f 308) per jaar voor een periode van 
dertig jaar, welk bedrag van het R.K. kerkbestuur elk jaar 
als bijdrage wordt terugontvangen. Waar vindt men zoiets? Op 
die basis kon ook het veld worden verbeterd en een prachtige 
kleedgelegenheid annex kantine worden gebouwd. Met eigen 
financiλle inbreng maar ook met financiλle medewerking van 
het R.K. Armbestuur dat goedkoop geld beschikbaar stelde, en 
de financiλle bijdrage van de gemeente in de vorm van 
subsidie en garantie. Een prachtig complex, waarvan een 
groot gedeelte van de bevolking van Hoogmade actief en 
passief geniet.
Als gevolg van de uitbreiding van de bevolking met een 
tamelijk groot aantal niet-Hoogmadenaren ontstond ook de 
behoefte aan andere vormen van sport, o.a. tennis. 
Aansluitend op het complex van MMO werd de beschikking 
gekregen, weer met medewerking van het armbestuur (intussen 
omgedoopt charitas) en de pachter N.C. Zonneveld, van een 
stuk waarop drie tennisbanen en een bescheiden 
kleedgelegenheid 

  

Jacobsladder   1985-3                          blz -14- 
 
annex kantine werden aangelegd c.q. gebouwd. Ook dit aspect 
bleek te voldoen aan een behoefte, want inmiddels is de 
bescheiden kantine vervangen door een prachtig nieuw gebouw. 
Dankzij eigen inbreng en een bescheiden bijdrage van de 
gemeente. Het gaat goed met Hoogmade. 
Niemand hoeft zich er meer te vervelen! 
H.J. HOOGENBOOM 

  
Lezers schrijven
Geachte redaktie, 
Met groot genoegen heb ik de laatste Jacobsladder gelezen. 
Een paar aantekeningen wil ik echter maken. Op blz. 8 staat 
iets over de kerk en het Groene-Kruisgebouw plus de nodige 
woningen die afgebroken zijn. Door toedoen van wijlen ds. K. 
Dronkert is het bij twee huizen plus de kerk en het 
Groene-Kruisgebouw gebleven, terwijl bij de Duitsers op het 
programma stond om tien huizen plus de kerk en het 
Groene-Kruisgebouw af te breken. 
Mijn vraag is: weet u het volledige adres van de heer D.J. 
Douwes? 
Nog een nieuwsgierige vraag: waar zit de familie Swama? Ik 
heb ze goed gekend. 
Het boekje over ds. Comrie heb ik inmiddels bij de heer 
Bosman besteld. Verder sterkte voor uw werk. Het is altijd 
weer leuk om het blad De Jacobsladder te lezen. 
Met vriendelijke groeten, 
Noort-Tol Rijnsburg 
Naschrift redaktie: 
De auteur, die schreef over de afbraak door de Duitsers van 
de in het schootsveld staande panden, heeft zijn 
herinneringen aan die tijd uit het hoofd opgeschreven. Er 
bestaat praktisch geen archiefmateriaal over de 
oorlogsperiode in Woubrugge. We zijn daarom blij met 
aanvullende informatie als de uwe. 
De heer D.J. Douwes woont: Sint-Hubertusstraat 1 6881 KP 
Velp. 
De heer Swama is reeds lang overleden. Zijn dochter Ankie, 
die haar oorlogsherinneringen voor ons blad schreef, wil 
liever niet dat wij haar adres verstrekken. Ten slotte dank 
voor uw waarderende woorden voor ons werk! 
 
Geachte redaktie, 
In de laatst verschenen Jacobsladder stond het artikel 
"Woubrugge veertig jaar bevrijd". In dit artlkel werd de in 
het toenmalige Nederlands-Indiλ gesneuvelde Wim Opdam 
genoemd. Maar ook de Woubrugse Jan de Bruin, zoon van Niek 
de Bruin, is hier gesneuveld! 
In het artikel van Ankie Swama wordt geschreven dat de B.S 
een kaas heeft aangeboden aan twee Engelse officieren. Dit 
is niet waar, ik 	werkte toen bij mevrouw De Jong op "het 
zonne-eiland" en zij heeft die kaas toen aangeboden. Een 
foto hiervan heb ik aan mevrouw Rodenburg gegeven. 
		L. Boogaard-Blom 
	Alphen aan den Rijn 
Naschrift redaktie: 
Het trieste lot van Jan de Bruin hebben wij van meerdere 
kanten verno- 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -15- 
 
men, en wat betreft de aangeboden kaas: na veertig jaar kon 
niemand zich dat meer precies herinneren. We zijn daarom erg 
blij met uw reactie. De foto van deze gebeurtenis hebben wij 
qezien. 
 
Geachte redaktie, 
Op de ledenvergadering van 6 juni j.l. is het mij duidelijk 
geworden dat ik geen lid ben van de historische vereniging. 
Want wat is het geval, het lidmaatschap staat op naam van 
mijn partner. Ik zeg partner omdat het niet uitmaakt of men 
getrouwd is of niet. 
Ik kan lid worden. Dan krijgen we van de Jacobsladder en 
andere uitgaven twee exemplaren in de bus. Dit is niet 
nodig, en het zou alleen de druk- en papierkosten verhogen 
voor de vereniging. 
Dus ik kan lid worden en opgeven dat ik de publicaties niet 
wens te ontvangen. Maar het lidmaatschap blijft even duur! 
Gezinslid worden (met korting voor het niet ontvangen van de 
publicaties) is niet moqelijk. 
Voor de lezingen en bijeenkomsten hoef ik geen lid te 
worden, want daar kan iedereen gratis in. Ik baseer dit op 
het feit dat, in de afgelopen twee jaar dat mijn partner lid 
is, ik ook overal gratis bij aanwezig mocht zijn. Dit heb ik 
niet expres gedaan. want ik was er tot de ledenvergadering 
van overtuigd lid te zijn. 
Op de ledenvergadering kon ik ook gewoon aanwezig zijn, 
meepraten en de gratis verstrekte koffie drinken, wat 
voorrechten zijn voor leden. De enige reden die ik nu nog 
kan verzinnen om lid te worden is het stemrecht bij 
bestuursverkiezingen. Maar in de zes jaar van het bestaan 
van de vereniging is dit recht maar eenmaal aangesproken, 
n.l. op de laatste ledenvergadering. En dan nog kan niemand 
een bewijs overleggen dat hij of zij lid is. Als je zegt dat 
je lid bent, mag je stemmen. Zou het bestuur nu werkelijk 
alle 170 gezichten van de leden kennen? En moet het zo 
doorgaan, nu de vereniging groeit? 
Twee jaar lid en nu pas weet je waar je aan toe bent, je 
bent geen lid!
Dan heb ik nog twee punten die voor mij pas tijdens de 
laatste ledenvergadering naar voren kwamen. 
Wanneer men halverwege of einde van een jaar lid wordt, of 
geworden is, geldt het lidmaatschap voor het lopende jaar. 
Men heeft dan dus recht op de in dat jaar reeds 
gepubliceerde uitgaven. 
2) Er bestaat een huishoudelijk reglement van de vereniging. 

Waarom krijgt niet iedereen een huishoudelijk reglement als 
hij/zij lid wordt? 
Waarom krijgen wij niet de uitgaven van de eerste helft van 
1983? 
We hebben er meerdere malen om gevraagd, maar het schijnt 
moeilijk zoeken te zijn in de voorraad! 
Mw. C. Baak Woubrugge

Naschrift van de voorzitter: 
Dat is nu ook vervelend dat u geen lid bent van onze 
historische vereniging. Maar u geeft het gelukkig zelf al 
aan, "Ik kan lid worden". Dat doet u door f 12,50 te betalen 
aan onze penningmeester. 
Vanaf dat moment krijgt u alle publicaties en hebt u 
inderdaad stemrecht op onze ledenvergadering. 
Het is echter onjuist te veronderstellen dat door het 
lidmaatschap van uw partner u ook automatisch lid bent. 
Dat u gratis toegang tot onze avonden had en dat u soms 
zelfs onze gratis koffie dronk moet u beschouwen als een 
poging om u over te halen lid te worden.

  

Jacobsladder   1985-3                          blz -16- 
 
 
Op uw vraag of wij als bestuur alle leden (het zijn er al 
192!) van gezicht kennen moet ik ontkennend antwoorden, al 
zou ik graag zien dat ze er allemaal eens zouden zijn. En 
dan doen zich inderdaad 
problemen voor. Wij zullen dit binnen het bestuur bespreken. 

Dat u recht heeft op publicaties uit het jaar waarin u lid 
bent gewor­den en waarover u betaald heeft is waar. Echter, 
sommige publicaties zijn gewoon op! 
Drukten we in het verleden 100 exemplaren dan was dat 
voldoende. Nu is de oplage van de Jacobsladder en andere 
publicaties naar 200 of 250 exemplaren gestegen. Wij kunnen 
het ons financiλel (nog) niet veroor­loven grote voorraden 
aan te leggen. 
Op uw vraag omtrent de verstrekking aan de leden van het 
huishoude­lijk reglement en onze statuten wil ik u zeggen, 
dat op de ledenvergadering  deze gratis verkrijgbaar zijn. 
Onze ervaring is echter dat er nauwelijks gebruik van wordt 
gemaakt. De belangstelling hiervoor is gering. Toch is uw 
suggestie misschien niet onredelijk om alle leden zo'n 
exemplaar te overhandigen Persoonlijk vind ik dit echter 
onnodige kosten op ons krappe budget. 
Hopelijk heb ik uw vragen voldoende beantwoord. 

 
 
LEZERS SCHRIJVEN is een rubriek waarin u kunt reageren op * 
artikelen, op- of aanmerkingen met betrekking tot de 
samenstel- * ling en/of orldl?r van de Jacobsladder. 
bestuurszaken. etc. ~ kunt maken. Kortom, de rubriek voor u! 

Uw, bij voorkeur schriftelijke, reacties kunt u richten aan: 

H. van der Wereld, Acaciastraat 26, 2404 VB Alphen aan den 
Rijn. 
R. Rodenburg, Watermunt 32, 2481 CE Woubrugge.  

 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -17- 
 

  
ANTHONIUS VAN DER PLAAT
Missionaris van de Rijnstreek

Ruim drie eeuwen geleden overleed in Oud Ade pastoor 
Antonius van der Plaat. Gedurende zijn hele priesterloopbaan 
was hij werkzaam in het kleine dorp, waar hij ook de 
stichter was van de Sint-Bavoparochie. Van der Plaat was een 
buitengewoon geleerd man, die ook buiten zijn dorp groot 
aanzien genoot. De herinnering aan hem is niet alleen in Oud 
Ade nog levendig, maar ook in Rijpwetering, waar de Pastoor 
van der Plaatstraat naar hem vernoemd is. Het leven van deze 
op 15 december 1605 te Leiden geboren geestelijke is te 
interessant om niet even bij stil te staan. 
Zoals gezegd, Antonius van der Plaat werd in Leiden geboren, 
en wel in een gereformeerd gezin. Zijn vader was 
aanvankelijk arbeider, maar verdiende later als 
"schoolmeester" de kost. Zijn moeder was een fanatieke 
mennoniste, en door haar toedoen werden Antonius en zijn 
zuster Abigail dan ook door een mennonistische predikant 
gedoopt. Beide 
kinderen werden zeer streng opgevoed. 
Van der Plaat had een studiehoofd en bracht het in Leiden 
tot de Latijnse school. Zijn moeder vond het niet goed dat 
hij verder studeerde, ondanks het aandringen van de leraren. 
Ze vond dat hij maar koopman moest worden en had zelfs al 
een baantje voor hem gevonden. 
De strenge mennonistenleer had weinig vat op de jonge Van 
der Plaat. Hij knoopte een vriendschap aan met de zoon van 
een Leidse arts en deze vriendschap bepaalde het verdere 
verloop van Antonius' leven. De beide vrienden konden het 
thuis niet meer uithouden en beraamden plannen om van huis 
weg te lopen. Het bleef niet bij een plan en op een goede 
dag vluchtten zij inderdaad, richting Keulen. 
Priester 
Eenmaal in Keulen gingen de twee vrienden naar de geleerde 
geestelijke Franciscus Dusseldorp , een verwant van Van der 
Plaats reisgenoot. Dusseldorp was aanvankelijk rechtskundige 
in Den Haag. Hij zorgde voor onderdak in het Hollandse 
seminarie en al gauw rees bij de twee Leidse knapen het 
voornemen om voor priester te gaan studeren. De reisgenoot 
van de toekomstige pastoor van Oud Ade werd echter niet tot 
de studie toegelaten, omdat zijn ouders in concubinaat 
leefden. 
Antonius van der Plaat moest eerst katholiek gedoopt worden 
alvorens hij tot de theologische studies kon worden 
toegelaten. 
Omdat Van der Plaat duidelijk talenten had buitte hij die 
ook uit. Hij nam het op tegen de beste leerlingen van het 
seminarie, Abraham van Brienen (die laterpastoor te 
Langeraar zou woden) en Reynier Koopman (later werkzaam te 
Leiden) en op het gebied van discussiλren en  
welsprekendheid was Antonius van der Plaat hen verre de 
baas. Toen hij als subdiaken eens in het bijzijn van de 
Keulse magistraat een rede hield, werd hij vergeleken met 
Leonardus Marius, president van het Hollandse seminarie. 
Van der Plaat volbracht in tien jaar tijd zijn studies en op 
zijn 24ste verjaardag, 15 december 1629, werd hij in Keulen 
tot priester gewijd. Op aansporing van Marius werd de jonge 
geestelijke naar zijn vaderland gezonden, waar hij korte 
tijd "in de bediening" was te Utrecht. Daarna werd hij 
toegevoegd als hulp van de Leidse pastoor Rombout 
Medenblick. 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -18- 
 
Pastoor te Oud Ade 

Medenblick was sinds 1606 werkzaam in Leiden, na daar te 
zijn benoemd door de apostolisch vicaris Sasbout Vosmeer. 
Tot het werkterrein van Medenblick behoorde ook het 
uitgestrekte gebied van Alkemade, waar niet een priester 
meer was. In die tijd, 1630, kwam Van der Plaat hem 
assisteren en op een van de reizen van Medenblick kwam Van 
der Plaat ook in Oud Ade. 
De katholieke bevolking van dit kleine polderdorp wilde 
Antonius van der Plaat graag als haar vaste pastoor hebben, 
mede omdat zij Medenblick veel te streng vond. Een 
gezantschap van boeren nam kontakt op met apostolisch 
vicaris Philippus Rovemius. Na enige tijd toen hun verzoek 
nog eens schriftelijk ondersteund was door Medenblick, kwam 
de toestemming dat Van der Plaat te Oud Ade mocht worden. De 
vreugde in het dorp was groot. Men haalde bij de scheepmaker 
pektonnen en  teertonnen, die men 's avonds op het water 
liet branden. Men sprak af, dat - mocht een vreemde vragen 
wat die feesttooi te betekenen had - zij zouden antwoorden 
dat "vandaag de duivel zijn poot gebroeken had, dat er 
morgen een buitengewone vangst van snoek en braasem was, en 
dat overmorgen de roodbonte koe van Willem Cornelis drie 
kalveren had en zij daarom op biest met brokken werden 
onthaald .... ' 
Briljant pastoraat
------------------ 
De komst van Van der Plaat naar Oud Ade was het begin van 
een briljant pastoraat. Van der Plaat werd niet voor niets 
pastoor te Oud Ade. 
In de eerste tijd van zijn jarenlang verblijf daar leverde 
het gebied maar liefst drieduizend bekeringen op! 
Daar hij in de uitoefening van zijn geestelijke arbeid ook 
wel eens in gevaar verkeerde wordt duidelijk uit het 
levensrelaas door Van der Plaat’s huisgenoot, Johannes 
Lavalle. Hij schreef: “Op eenen tijdt op Hoogmade werde hij 
gebeden bij eene vrouw te willen komen die niet wel bij haer 
sinnen was. Sij door schoone woorden en goede kennissen hem 
in haer huisje gelokt hebbende, biegte met goed verstant, 
maar naar de  absolutie vatte sij hem bij de keel en sonder 
hulp soude sij hem gewurgt hebben”. 
In 1635 heerste er in Alkemade de pest. In die tijd werd Van 
der Plaat zonder rust of duur gehaald om de laatste 
sacramenten aan de stervenden toe te dienen. Het duurde 
weken achtereen dat men een zeil of  beddelaken aan een 
molenwiek liet wapperen, teneinde aan degene die de pastoor 
nodig hadden duidelijk te maken waar deze zich bevond. In 
die dagen heeft Van der Plaat zijn schoonste lauweren 
verdiend. 
Al gauw kon Van der Plaat zijn uitgebreide parochie niet 
meer alleen 	bedienen. Een deel van Jacobswoude en Hoogmade 
werd omstreeks 1643 een 	zelfstandige statie met Damascus 
van der Does als pastoor. Ook te Roelofarendsveen gelukte 
het Van der Plaat een woning tot kerk in te 	richten en 
stichtte hij in 1659 de parochie Sint-Petrus' Banden. 
	Lambertus van Erckel werd daar de eerste pastoor. De 
wederoprichting van zelfstandige staties te Leimuiden en 
Rijnsaterwoude schijnt niet zo vlot verlopen te zijn. De 
stichting van de parochie Johannes de Doper 	moet gesteld 
worden op omstreeks 1670. Ook Rijpwetering behoorde tot de 
parochie van Van der Plaat, maar deze laatste werd pas in 
1846 zelfstandig. 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -19- 
 

 

Aartspriester 
-------------
Als opvolger van de Leidse pastoor Veldhoen werd Van der 
Plaat benoemd tot aartspriester van Leiden en zuidwestelijk 
Rijnland. Het zal omstreeks 1654  geweest zijn dat Van der 
Plaat het toezicht over zijn medepriesters aanvaardde. Hij 
was ook nog kanunnik der collegiale kerk Sta. 
Maria-ad-gradus te Mόnchen. Misschien droeg hij daarom een 
klein gouden kruis om de hals, aan een dito koord op de 
borst afhangend. 
Op 5 juli 1658 vertoefde de pastoor in Antwerpen om de 
gebruikelijke eed af te leggen in verband met de verheffing 
tot protonotarius apostolicus. Het diploma daarvan - 
opgesteld in het latijn - wordt nog steeds bewaard in de 
pastorie van Oud Ade. De verdiensten en waardigheden van de 
pastoor worden er in beschreven, terwijl er tevens melding 
wordt gemaakt van de uitgestrektheid van zijn parochie. 
Het pastoraat van Van der plaat werd te Oud Ade voor een 
korte periode onderbroken. De pastoor werd gevonnist in 
verband met zijn onversaagde moed in het belang van de 
katholieke godsdienst. Verbanning naar Utrecht volgde, maar 
na een half jaar mocht hij weer naar zijn geliefd Oud Ade.
Ziekelijke oude dag 
-------------------
De laatste tien jaar van zijn arbeidzaam leven heeft pastoor 
Van der Plaat niet alleen rustig, maar ook beter gewoond dan 
tevoren. Zijn huisgenoten,  Johannes Lavalle en de beide 
klopjes Maertje en Jannetje Frans, zorgden voor een nieuwe 
woning op de pastoriewerf. Die kwam overigens niet op naam 
van de pastoor te staan, opdat - werd hij weer eens 
verbannen - niet direct confiscatie van goederen kon volgen. 

Pas omstreeks deze tijd durfde men het te Oud Ade te wagen 
een doopregister aan te leggen. Het eerste doopboek is een 
ongebonden, gemakkelijk te verstoppen zakboekje, aanvangend 
op 1 juli 1667. De namen der getrouwden werden nog niet 
geboekt, het aantal huwelijken is in dit doopboekje met 
streepjes aangeduid. 
De laatste door Van der Plaat ingeschreven dopeling is van 
20 juli 1674. De pastoor was thans een man op leeftijd 
geworden. Hij leed aan verkromming van de ledematen 
veroorzaakt door jicht. Doorstane aanvallen van beroerten 
maakten dat hij op het laatst als een klein kind met alles 
moest worden geholpen. Antonius van der Plaat overleed op 17 
augustus 1678, na een achtenveertigjarig pastoraat in Oud 
Ade. Zijn stoffelijk overschot werd in de gereformeerde kerk 
van Rijnsaterwoude begraven. 
Zo werkte een ijverige pastoor ten tijde van de katholieke 
vervolgingen, maar de roem van Antonius van der Plaat is na 
drie eeuwen nog niet vergaan. De herinnering aan hem is met 
name in Oud Ade nog steeds levendig. Echter niet alleen 
daar, maar in het hele Veense land, waar men hem beschouwt 
als de stichter van een hechte katholieke gemeenschap. 
HANS VAN DER WERELD 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -20- 
 

  
Neeltje Rijnsburger
de Baby van Neeltje Rijnsburger
Toen de veertienjarige Neeltje Rijnsburger in mei 1792 als 
dienstmeisje ging werken, kon ze niet vermoeden dat twee 
jaar later dat baantje haar nog jonge leven drastisch zou 
veranderen (1). Neeltje, de op 22 november 1778 in Woubrugge 
geboren (2) dochter van Simon Klaasz. Rijnsburger en diens 
tweede echtgenote Maartje Poldervaart, trad in het voorjaar 
van 1792 in dienst van herberg "De vergulde Vos" in 
Rijpwetering. Daar was Cornelis de Vries toen kastelein (3). 
Met zijn minderjarige zoon Bouke zou Neeltje het nog knap 
moeilijk krijgen. 
Op 19 augustus 1794 kwam bij de Rechtbank van 
Esselijkerwoude (= Woubrugge) een brief binnen. In dit 
schrijven, van de hand van de juridisch adviseur van 
Neeltje, stond dat het meisje sinds twee jaar werkzaam was 
geweest in "De vergulde Vos", maar dat zij enige tijd 
geleden het ongeluk had gehoor te geven aan herhaalde 
"lievdens betuijgingen" van de zoon des huizes, Bouke. Dit 
had tot gevolg gehad dat Neeltje, nadat zij "vleeschelijk 
had geconverseerd", "bezwangerd” was geraakt. Van tijd tot 
tijd had Bouke Neeltje wel beloofd met haar te zullen 
trouwen, maar van die beloftes kwam in de praktijk weinig 
terecht. Dat steeds maar weer op de lange baan schuiven was 
uiteindelijk de reden voor moeder Maartje en dochter Neeltje 
om maar eens via het gerecht te proberen Bouke tot daden te 
bewegen. 
De dames waren niet in staat een proces te betalen, en 
vroegen dus een pro-deorechtsbijstand. Aangezien Bouke in 
Alkemade woonde, deed het gerecht te Esslijkerwoude een 
verzoek om pro-deohulp bij de collega’s te Alkemade. Hun 
schriftelijk verzoek daartoe werd opgesteld en ondertekend 
door de procureur Jan Anton Klemving en de secretaris van 
Esselijkerwoude, Jacobus Claessen. Het verzoek werd op de 
rechtdag te Alkemade op 2 oktober 1794 in behandeling 
genomen. De eis van Neeltje en moeder Maartje was, dat Bouke 
binnen veertien dagen f 200 smartegeld zou betalen, een jaar 
later f 100 en twee jaar later nog eens een zelfde bedrag, 
dus f 400 totaal. 
De 16de oktober stond de zaak weer op de rol van de rechtdag 
in Alkemade. De advocaat mr Klemving, die namens zijn 
Woubrugse cliλnten optrad, kwam overeen dat Bouke de Vries 
ontslagen werd van zijn eerder gedane  huwelijksbeloften aan 
Neeltje, als de eis zou worden ingewilligd. De jonge inwoner 
van Rijpwetering was dan vrij om te trouwen met wie hij maar 
wilde. Kastelein De Vries, die namens zijn zoon op de 
rechtdag was verschenen, vond f 400 voor de vrijheid van 
zijn zoon veel te duur. Uiteindelijk was hij bereid f 355 te 
betalen en daarmee was de kwestie tot ieders genoegen 
opgelost. Een schriftelijke overeenkomst werd door alle 
betrokkenen ondertekend. De hoogzwangere Neeltje deed dit 
met een kruisje; ze kon dus niet lezen of schrijven. 
Uit het doopboek (4) van Woubrugge blijkt, dat Neeltjes kind 
op 10 november 1794 werd geboren. Het was een zoon, die 
Leendert werd ge	noemd. Bij de doopaantekening staat de baby 
van Neeltje geboekt als "onecht kind". De doop, 	waarbij 
moeder Maartje getuige was, geschiedde in de kerk van 
Woubrugge 	op 27 november. De plechtigheid werd verricht 
door ds. B. Ouboter. 
1.   Dingboek Esselijkerwoude, 1792-1811. 
2.   Neeltje werd gedoopt in de Oudshoornse kerk 
     op de dag van haar geboorte. 
     ARA, doopboek Alphen, nr 48 

  

Jacobsladder   1985-3                          blz -21- 
 
3.   De Vries was daar kastelein van 1784 tot 1810. 
     Zie: "Tussen Kaag en Braassem", 1985, blz. 158. 
4.   ARA, doopboek Esselijkerwoude, nr2, blz. 211. 
              RINUS RODENBURG HANS VAN DER WERELD 

  
Leest u even mee
Zeer geachte dorpsgenoten en medeleden van de Historische 
Vereniging “Otto Cornelis van Hemessen". 

Op 6 juni j.l. werd ik in de algemene ledenvergadering van 
onze vereniging met ruime meerderheid gekozen tot 
bestuurslid met de opdracht een optimaal kontakt tussen de 
middelbare en oudere inwoners en de historische vereniging 
te zoeken. Enkele van deze benaderingen leidden reeds tot de 
aanmelding van een aantal nieuwe leden, waarvoor ik - ook 
namens de medebestuursleden - zeer erkentelijk ben. Het 
jongere bestuur bestaat uit zeer ambitieuze mensen, die veel 
van hun vrije tijd besteden aan onze vereniging, aan het 
Museum "Van Hemessen" en niet te vergeten ons orgaan "De 
Jacobsladder", dat per kwartaal verschijnt en waarvoor 
steeds veel voorbereidend werk vereist is. Ook het "plannen" 
in het afgelopen seizoen van verenigingsavonden voor de 
leden met filmvoorstellingen over onder andere onze molens, 
de Katwijkse klederdrachtshow, de zeilsport en het ijszeilen 
e.d. zijn door uw bezoek zeker de moeite waard geweest. Ook 
mogen niet vergeten worden de publicaties van onze 
secretaris Hans van der Wereld, o.a. "Een moord op het 
Braassemermeer", "Burgemeesters van Woubrugge en Hoogmade 
sinds 1813" en de jaarlijkse kroniek over Woubrugge en 
Hoogmade. Tevens dient de heruitgave van het kinderboek “Het 
witte huis aan de wetering" gememoreerd te worden. U zult 
begrijpen, dat voor dergelijke publicaties veel 
"snuffelwerk" nodig is. 
Zoals u bekend zal zijn ligt het in de bedoeling van onze 
vereniging om zeer binnenkort een boek over het leven van 
ds. A. Comrie uit te brengen, die tweehonderdvijftig jaar 
geleden als predikant in Woubrugge bevestigd werd. De 
inleiding op dit boek is van prof. dr D. Nauta, de vroegere 
gereformeerde predikant van Woubrugge, die voor ons op 27 
september om 20.00 uur komt spreken in de Nederlandse 
hervormde kerk. Het boekje is thans te bestellen bij de 
bestuursleden (zie de adressen op pagina 1 van dit blad). 
Vele exemplaren zijn reeds besteld door inwoners en 
oud-inwoners van Woubrugge alsmede de leden van onze 
vereniging, ook door pas verworven leden. 
Met een variatie op het gezegde van een bekend publicist kan 
men van ons dorp zeggen, dat het goed noch slecht is, want 
het bestaat bij de gratie van de inwoners. Deze laten ons 
lachen en huilen en veroorzaken soms diepe groeven in het 
dorpsuiterlijk, waarna met liefdevolle handen de rimpels 
weer gladgestreken worden. Niettemin moeten wij niet 
vergeten, wat onze voorouders ons nagelaten hebben en met de 
nieuwe bewoners van ons dorp hopen wij onze jongeren te 
kunnen overdragen, wat onze en vorige generaties aan 
gegevens en voorwerpen verzameld heeft. Het eerste kan ten 
dele als geschiedenis gadegeslagen worden in de verschenen 
Jacobsladders en boekwerkjes in de reeks "Historische 
Publicaties". Het tweede is een reeds bestaande verzameling, 
ondergebracht in het Museum "Van Hemessen". Een collectie, 
die nog steeds op gezette tijden met interessante 
herinneringen wordt aangevuld. Om dit in stand te houden, is 
het nodig dat onze vereniging een groeiende en bloeiende 
ledenclub blijft, die kan teren op het reeds bereikte en 
mogelijke uitbreiding door inzet van elke volgende 
generatie. Om de lage contributie van f 12,50 per jaar hoeft 
u het, gezien al het 

  

Jacobsladder   1985-3                          blz -22- 
 

gebodene, zeker niet te laten! 

In bijna twee jaar verdubbelden wij ons ledental tot circa 
tweehonderd, maar als doel stellen wij, dat een op de tien 
inwoners lid zou kunnen worden. Dat betekent vijfhonderd 
leden op ruim vijduizend inwoners en dat lijkt ons niet te 
hoog gegrepen. Uit gezinnen kunnen beide ouders, maar ook 
kinderen die belangstelling hebben voor de geschiedenis van 
Woubrugge en Hoogmade zich als lid aanmelden. Uw reacties 
kunt u richten aan R. van Heemskerck Dόker, het adres vindt 
u op pagina 1 van dit blad. 
Iedereen een goed, "historisch" seizoen toewensend, 
J.W. WISMAN 

  
Boekbespreking 

DS. ALEXANDER COMRIE - PREDIKANT VAN WOUBRUGGE 
In 1964 publiceerde J.H.R. Verboom een interessant boek over 
de befaamde ds. A. Comrie, de achttiende eeuwse predikant 
uit Woubrugge, die wij dit jaar herdenken. De toen in 
gebonden versie verschenen studie was al snel uitverkocht. 
Onlangs bracht De Banier uit Utrecht een herdruk als 
paperback op de markt. Hoewel wij de heruitgave van dit zeer 
leesbare werk op prijs stellen, toch enkele kanttekeningen.
Destijds verscheen het boek met een stofomslag, waarop 
Comries portret zoals dat in het museum "Van Hemessen" te 
zien is, was weergegeven. De nu verschenen herdruk toont ons 
op het omslag een mooie kleurendia van de kansel in de 
Woubrugse kerk, de kansel waar vanaf Comrie zo’n lange reeks 
van jaren zijn preken ten gehore bracht. Jammer is het 
daarom, dat in de herdruk van Verbooms werk dit gekleurde 
portret van de beroemde predikant en theoloog niet meer is 
opgenomen. Op het een dezer dagen bij onze vereniging 
verschenen boek over Comrie siert de pasteltekening wel het 
omslag! 
Verboom beschrijft het leven van Comrie, maar gaat daarnaast 
in op de geschiedenis van Woubrugge. Het eerste deel 
behandelt in het kort de opkomst van Woubrugge en de 
geschiedenis van Jan de Bakker, wiens werk te Jacobswoude 
als een lichtend voorbeeld voor geheel protestant Nederland 
in gedachten wordt gehouden. Bovendien heeft Verboom in het 
eerste deel enkele trekken verteld van de leraars, die voor 
ds. Comrie te Woubrugge Gods Woord verkondigden. In het 
tweede deel wordt de levensloop van Comrie, gegrond op 
officiλle gegevens, verhaald. Verboom heeft zijn bronnen zo 
veel mogelijk zelf onderzocht, maar hij noemt ze nergens. In 
het derde deel behandelt hij de geschriften van Comrie, 
waarbij dan tevens de strijd, die hij voerde met prf. Van 
den Honert, naar voren komt. 

Verbooms boek is met enkele tekeningen geοllustreerd die hij 
overigens zelf maakte. Hoewel wij zijn tekeningen zeker niet 
slecht vinden, hadden wij fotomateriaal toch meer op prijs 
gesteld, temeer daar de tekenaar zijn werk tijdens het 
schrijven van zijn boek vervaardigde. Van diverse in de 
tekst genoemde personen bestaan portretten (Holtius, Van den 
Honert e.a.), maar deze zijn niet afgedrukt. 
Bij de uitgave van "ons" Comrieboek is er naar gestreefd om 
zoveel mogelijk afbeeldingen aan de tekst toe te voegen. 
Bovendien heeft de Comrie-uitgave die de historische 
vereniging verzorgt, een ander uitgangspunt. Verbooms werk 
en ons, op het proefschrift van dr A.G. Honig gebaseerde 
boek vullen elkaar daardoor goed aan. Daarom brengen wij u 
het boek van Verboom (prijs f 22,50) graag onder de 
aandacht. Mocht u dit boek reeds hebben, dan hopen wij toch 
dat u ook onze Comrieuitgave alsnog zult aanschaffen! 
(HvdW) 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -23- 
 

  
De taverne(1) 
 
Wie geen vreemdeling is in het maatschappelijk leven van de 
17de eeuw, zal gemakkelijk begrijpen waarom wij allereerst 
onze lezers en lezeressen de herberg binnen leiden. Het was 
vroeger in stad en land de plaats voor de gezellige 
samenkomst van burgers uit alle standen, waar men de 
belangrijkste aangelegenheden van de dag besprak en men er 
zeker zijn goede bekenden kon ontmoeten. Maar voor wij de 
taverne - zoals de herberg vroeger heette - kunnen 
binnentreden, dienen wij de stad in te gaan, want buiten 
haar poorten bevond men zich in het open veld. 
Wanneer we een blik slaan op de stadsgezichten zoals die in 
de loop van de 17de eeuw door bekende en onbekende meesters 
op doek of papier zijn gebracht, dan herkennen we de steden 
die we thans bewonen of bezoeken. De meeste waren omringd 
door hoge stenen muren of aarden wallen, met 
vooruitspringende bolwerken En spitse torentjes welke vol 
zaten met kijk- en schietgaten. Zij werden door brede diepe 
grachten gescheiden van de singels. Deze muren en wallen 
werden echter sedert de afschaffing van de steenboeten niet 
altijd zorgvuldig onderhouden. Ze waren aan weerszijden met 
bomen beplant en verstrekten de vreedzame burgers aangename 
en lommerrijke wandeldreven. Tussen de wallen 
******************************************************
* INLEIDING                                          *
* Zoals we in dit blad al eerder schreven, zouden we * 
* starten met de publicatie van "Het maatschappelijk *
* leven onzer vaderen in de 17de eeuw".              * 
* Het lag in de bedoeling van de redactie om daar    *  
* in het eerste nummer van 1985 al mee te beginnen,  * 
* maar die termijn bleek niet haalbaar.              *
* Daarom de eerste aflevering in deze editie van     * 
* "De Jacobsladder".                                 *
* Onder bovengenoemde titel verscheen in 1905 van de * 
* hand van dr G.D.J. Schotel een omvangrijk boek,    *
* dat in ruim twintig hoofdstukken allerlei          *
* wetenswaardigheden vertelde over het dagelijks     *
* leven van zo'n drie eeuwen terug.                  *
* Zo schreef hij over de rookgewoonten in die dagen, *
* de literatuur, de geschiedenis van het kaart-,     *
* schaak- en andere spelen, over post- en muntwezen, *
* het handelsverkeer, de gilden, de kermis etc.      *
* Voor al deze uitgebreide artikelen mogen we de     *
* schrijver dankbaar zijn.                           *
* De redactie heeft lang gezocht naar te publiceren  *
* artikelen die de vorm van een vervolgserie zouden  *
* kunnen hebben, en het bovendien mogelijk zou maken *
* ons blad de beloofde grotere omvang te geven.      *
* Dit "feuilleton" menen we gevonden te hebben in    *
* Schotels werk.                                     *
* We hebben zijn schetsen echter wel in modern       *
* Nederlands herschreven, doch zonder aan de         *
* essentie van zijn werk te tornen.                  *
* Wij hopen dat u met belangstelling van deze nieuwe *
* reeks artikelen kennis zult willen nemen.          *
* Het eerste, dat handelt over de taverne (dat is de *
* herberg van weleer) en de drinkgewoonten,          *
* treft u hierbij aan.                               *
* REDACTIE                                           *
****************************************************** 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -24- 
 
ontdekte men hier en daar kleine poorten die naar de 
grachten leidden, terwijl de vier of meerdere hoofdpoorten 
door val- en ophaalbruggen met de buitensingels of de 
landwegen in verbinding stonden. Hier en daar vond men nog 
wel een oude poort tussen de zware ronde torens, maar reeds 
in de 17de eeuw waren de meeste verdwenen en door andere 
vervangen die meer tot versiering dan tot versterking van de 
stad dienden. Meestal waren ze van blauw arduin opgetrokken 
en hadden ronde of vierkante torentjes (met twee of drie 
verdiepingen) waarin een uurwerk met een slaande klok.  Op 
de bovenste verdieping vergaderden sommige gilden waaronder 
de rederijkers en de schilders. De onderste verdieping 
diende deels tot wachthuis en tot woning van de portier. 
Deze beλdigde stadsdienaar was verplicht de poorten te 
openen en te sluiten op de uren die in de stadsalmanak waren 
voorgeschreven. De sleutels moesten bij de regerend 
burgemeester of op het stadhuis worden gehaald en gebracht. 
Boven de lijsten prijkte, zowel binnen- als buitenwaarts, 
het wapen van de stad. In de lijsten waren vaak tijdverzen 
of Latijnse en Hollandse kreupelverzen aangebracht. Deze 
verzen vertellen ons over de merkwaardige gebeurtenissen 
welke in en om de stadspoort waren voorgevallen, of wel het 
jaar van de stichting met de namen van de stichters in 
vergulde letters uitgehouwen. De poorten waren door kunstige 
hand rijk versierd met beeldhouwwerk. 

Nog ziet men dit beeldhouwwerk op sommige voor hamer en 
moker bespaard gebleven poorten. Bijvoorbeeld de 
Grote-Hoofdpoort te Dordrecht. Deze werd in 1619 hernieuwd 
en voorzien van een ronde met koper beklede koepel waarboven 
zich een torentje verheft (l). 
Aan de buitenzijde is de Dordtse stedemaagd afgebeeld, met 
het wapen van de stad in haar handen. Zij wordt omringd door 
de wapens van de verschillende steden en gemeenten, die in 
vroeger tijden verplicht waren in de grafelijke oorlogen de 
banieren van de stad te volgen. Men vindt er ook dit 
onderschrift: 
 
Vroeger was deze poort aan St. Christoffel gewijd en las men 
onder zijn beeld een ander Latijns opschrift dat op de 
heilige betrekking had. 
Boven de in 1609 gestichte Spoei- of Spuipoort in Dordrecht 
las men deze opschriften: 
 
en: 
 
Onder de voornaamste poorten van Rotterdam muntte vooral de 
Hoofdpoort uit. Zij was voor het grootste gedeelte uit blauw 
arduinsteen opgetrokken en pronkte, zowel aan de binnen- als 
de buitenzijde met het wapen van de stad tussen twee 
leeuwen. Boven het wapen aan de binnenzijde stond het 
volgende tijdvers uitgehouwen: 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -25- 
 
 
En onder het wapen; 
 
Aan de Maas of buitenzijde las men: 

Te Delft .. Maar genoeg. Wij menen met deze proeven te 
kunnen volstaan en verwijzen de lezer naar de 
stedebeschrijvingen en de platen van Rochman en Rademaker. 
Liever treden we een van de poorten, bijvoorbeeld van 
Dordrecht, binnen en nemen een kijkje in deze oude stad. 
Nog in het begin van de negentiende eeuw verschilde deze 
stad in uiterlijke gedaante weinig van haar zeventiende 
eeuwse uiterlijk. Direct al vallen ons de huizen met luifels 
en uithangborden in het oog. De laatsten zijn, zoals ook het 
beeldhouwwerk op de eerste, doorgaans zeer goed beschilderd. 
Dordrecht was reeds in de zeventiende eeuw om haar 
uithangborden en mooie vrouwen beroemd. "Wilt gij", aldus 
luidde een rijmpje, "een schoon wijf of een erg, zoo gaat 
naar Gorkum of den Berg. En komt ge er een tekort, zoo gaat 
en zoekt te Dort" (2). 
Vooral muntten de herbergen of tavernen, die men in de 
nabijheid van alle poorten vond, in dit opzicht uit (3). Op 
sommige stonden in de zeventiende eeuw flapkannen, kroesen, 
pimmels, fluiten en vaatwerk; op andere zag men vorstelijke 
of hooggeplaatste personen die er gelogeerd hadden. Of 
dobbelstenen en kaarten en soms spelende en drinkende 
gezelschappen met de volgende onderschriften, die echter 
veel minder de Dordtse dichter- dan het schilderwerk van 
haar schilderschool tot eer strekten: 
 
(Resolveren = een besluit nemen) 
Tot de zeer geliefde uithangborden of gevelstenen voor 
herbergen behoorde natuurlijk "het dostig hert" of eenvoudig 
“het hert". In Vlissingen vond men "het oude hert", welke 
steen tevens een aandenken was aan dominee Vrolikhert. Diens 
vader had gewoond in "'t Vrolik hert". De dominee en zijn 
ambtgenoten waren blijkens de rekeningen van hun 
verteringen, geen vreemdelingen in de herberg. 
Maar niet altijd beantwoordde het innerlijke aan het 
uiterlijke, en op vele herbergen was het woord van "Tisken 
van der Schilden" (1611) van toepassing: 
 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -26- 
 

Algemeen was de klacht over de bedriegerij van de waarden 
(4). Zij stopten servetten in de bierkan, vervalsten de 
wijnen en "artificeerden ze rood met torne-sol", "gaven 
menghsels van allerley wonderlycke, ja duivelsche inventies" 
en rekenden met dubbel krijt. Beard gewaagd in zijn 
“Deughdenspoor" van zulke waarden: 
 
Zulk een waard wordt ook door Godewijck aldus ten tonele 
gevoerd(5): 
 
In Van Santens "Lichte Wigger” beveelt deze de waardin de 
rekening te maken. Zij antwoordt: 
 
Telkens lezen we van "waarden die twee schrijven voor een en 
met de halve kan ten tap loopen". In vorige eeuwen werden er 
hier en daar wel tavernen aangetroffen, maar zij waren niet 
ingericht om edellieden en mannen van aanzien te herberger. 
Doorgaans verstrekten de tavernen slechts een tijdelijke 
verblijfplaats voor het gevolg. Zelf namen zij hun intrek in 
kloosters of kastelen zoals bijvoorbeeld te Rijnsburg en 
op Leeuwenhorst, op het slot Teylingen en dat van Brederode. 

De stedelijke regeringen, die vroeger in de refter van een 
of ander klooster bijeen kwamen en door de kloosterkok 
lieten opdissen, hielden 
sedert de hervorming hun bijeenkomsten in de herberg en 
lieten zich dan op stadskosten door de waard trakteren (6). 
Kwam er dan een prins  ambassadeur, of hooggeplaatst persoon 
in de stad, dan nam hij in de  Peau, in de Engel, in ‘t 
Varken, in de Gulden Roemer of in een andere stadsherberg 
zijn intrek. Hier werd hem dan de erewijn aangeboden.
Zo werden Willem I, Maurits, Frederik Hendrik, Leycester, 
Bossu, Van der Marck, Entens, Almonde, de graaf en gravin 
van Cuylenborgh, Oldenbarnevelt, Cornelis de Wit en 
honderden anderen te Dordrecht onthaald. De gemaakte kosten 
werden door de thesaurier betaald. Ook hielden de 
rederijkers en gilden in de taverne hun gelag. De 
aanzienlijkste burgers, te Leiden bijvoorbeeld de 
hoogleraren, zag men dagelijks de herbergen bezoeken en er 
hun vaantje bier of wijn gebruiken. Vulcanius, Baudius, 
Bredius, Bertius, Lipsius ontmoette men doorgaans na de noen 
in de een of andere taverne, en van Simon Abbes Gabbema 
wordt gemeld, dat hij te Leeuwarden zijn tijd verdeelde 
tussen 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -27- 
 
Wij zullen later van 't volks verslaafdheid aan de drank 
gewagen. Thans slechts dit: er is schier niet een kluchtspel 
onder de honderden die de zeventiende eeuw opleverde, of er 
komen de walgelijkste tonelen van dronkenschap en wellust in 
voor. 

zijn studeerkamer en de herberg in de Schuttersdoelen, zowel 
te voor- als te namiddags en des avonds. 
Er waren ook tavernen voor "scharrebiers-volck", dat de 
gehele dag door "slampampte”, een volkje dat men in meeste 
kluchtspelen ontmoet en waartoe "Stijve Piet" in het 
kluchtspel van die naam behoorde. 
Van zulk een kroegloper gewaagd ook Van Santen: 
 
In zulke hebergen vond men niet zelden waarden, die later op 
het houten paard reden of tenminste "in den block liepen". 
Maar het was toch in hun herberg altijd net. De waardin 
zorgde dat “et blonck als een git, van ‘t cuylbaecske tot de 
punt van ‘t spit", en "dat de stienen waren als 't teljoor, 
soo droevigh schoon, en de (dobbel)stienen door 't wrijven 
ingecrompen een boon". Er waren echter, vooral op het 
platteland, herbergen die te dien aanzien wel wat te wensen 
overlieten. In Van Santens "Lichte Wigger" wordt gesproken 
van een plaats "daer ‘t wel tienmael kouwelycer, alst daer 
noch is, daer d'een op een wateremmer sat en d'ander op een 
turffmandt. Een klompe aerde was de kandelaer, daer stond de 
kaers in. Ende ‘t is noch al een herberg daer men ‘t sou 
vermoen, Datter een blint paert in huys quam ten souder 
gheen schade doen" 
 
Zo zong een dichter in 1663. 
"Waarlijk, wanneer men in dien drek roert", zo schreef 
dominee Simonides, “ons komt een reuk des doods ten doode 
tegen". Zij, die de voorgaande eeuwen de "goede oude tijd" 
plegen te noemen, behoeven slechts de oude kluchten- en 
liederboeken door te bladeren. Deze zijn bijna geheel aan 
Bacchus (god van de wijn) en Venus (godin van de liefde) 
gewijd. Vooral de "klep-, paey- en diergelijke boeken" van 
respectievelijk de klepperman (nachtwacht) en de 
belastingontvanger, waarin de kleine boeten en 
gevangenisstraffen werden opgetekend, zullen een heel ander 
beeld van deze roerige eeuwen geven. Zij zullen volkomen 
overtuigd worden dat hoeveel goeds men ook in vroeger dagen 
vond, het volk, ja zelfs de burgerstand niet slechts in een 
nacht van onkunde en bijgeloof rondtastte, maar zoals 
dezelfde Simonides en honderden anderen in zijn geest 
getuigden, "in een poele van zedelijk verderf 
rondspartelde". 
Zowel mannen als vrouwen bezochten de herbergen en in 
genoemde kluchtspelen komt menig afschuwelijk toneel voor, 
waarin de vrouw een hoofdrol vervult. Wijs was de raad van 
Angnietje in Bredero's "Moortje": 
 
Gewoonlijk dronken onze bezadigde deftige burgers, zo zij 's 
avonds wijn gebruikten, drie glaasjes. Zulks raadde ook 
Bernagie in zijn "Huwelijksluiter" (1685) aan: "Het eerste 
glaasje, is een glaesje voor de gezondheid, het tweede voor 
de smaeck. Het derde een slaapdrank, de rest kan niet dienen 
voor vermaeck. 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -28- 
 

Het zou te ver gaan als we alle bier-, wijnsoorten en 
zogenaamde  "heete drancken", die in de zeventiende eeuw in 
ons vaderland getapt werden, zouden vermelden. Daarom 
beperken we ons tot de meest bekende. In Godewycks 
"Wittebroodskinderen" komt een jonge lichtmis voor, aan 
wiens alleenspraak wij het volgende ontlenen: 
 
Godewijck was blijkbaar goed onderricht van de soorten wijn 
in de kelders van de Dordtse wijnkopers en herbergiers. 
Dordrecht was toen de stapel van de wijnen en had schier de 
alleenhandel in dit vak. Er komen echter veel meer soorten 
wijn op de oude accijnslijsten en in de kluchtspelen voor. 
Zo gewagen zij van vin de museadel, canariek, cocqiul, de 
chally, alicant, candije en vooral van deelwijn (7). Huygens 
spreekt in zijn "Korenbloemen" van een "kruyk met wijn 
gelaeden, van de Moesel of de Deel". Hieruit zou men 
opmaken, dat de Deel, ofschoon onbekend, een wijn 
voortbrengend oord moet zijn geweest en deel- of delewijn 
niet, zoals Kiliaan wil, dalwijn, vin de Vallιes betekent. 
Het moet een uitnemende soort zijn geweest en werd door de 
steden ten geschenke gezonden of vereerd.  
Revius stelde hem echter beneden de Moeselwijn. Bredero 
noemt hem "excellent", Van Beaumont "vercoelend" en 
Frontignac daarentegen "de borst verwarmend”. Sevecote hield 
het bij de Bacheracher: 
 
De wijn werd reeds in de zeventiende eeuw met ijs gekoeld en 
behalve in vaten ook in stenen kruiken en lederen flessen 
bewaard. In de herberg tapte  de waard de wijn in kannen, 
die van een halve tot drie stopen inhielden, en de gasten 
dronken ze uit roemers en fluiten. Het bier werd in kannen 
van een of twee vanen (twee of vier pinten) op tafel 
gebracht. Men dronk het uit tinnen kroezen en bekers of uit 
flapkannen, en in dorpstavernen uit houten kitten. "Drinck 
uvt de houten kit, ick heb geen silvre beker". En uit de kan 
zelf. 
Bier werd ook veelvuldig bij de maaltijd gebruikt. In de 
geringe herbergen tapte de waard of waardin "scharrebieren, 
kleyne dunne gemeene bieren", getuige het volgend rijm: 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -29- 
 

 
In meer aanzienlijke herbergen werden "Dortsch, Delftsch, 
Lon’s (Londens), Engels-wit, Greuninger-cluyn, 
Hamburger-mentsel, Ipswichs- en Lubecks-brouwsel, Zerbster-, 
keunings" en andere zware bieren gedronken. Van bier werd 
vooral in de zestiende eeuw veel werk  en geen wonder: het 
was voor de geringe burger schier de eniqe drank (8): 
 
Wie geen bier had moest zich met water of melk behelpen, 
zoals Aeltje klaagde in Bredero's "Meulenaer". Wijn werd in 
de zeventiende eeuw hier te lande nog slechts in de apotheek 
verkocht. Van likeuren was nog geen sprake. In de zestiende 
eeuw men allengs ook hete dranken te tappen. De jenever, 
door Robert Hennebo bezongen, maar door de leraar Van Geuns 
een drinkbaar vuur genoemd, werd slechts door lagere standen 
gedronken en heette nog in 1667 jeneverwater. We ontmoeten 
deze drank het eerst onder de namen "klaren" en "genever" 
bij Godewyck (1640). In de eerste helft van de zeventiende 
eeuw maakten de jeneverstokerijen geen hoofdtak van bestaan 
uit en nog minder van uitvoer. Al was de jenever in 1672 nog 
niet algemeen, het werd toen al door het leger voor Alphen 
gedronken. Johan van Vliedt, commissaris der vivres, ontving 
van Louwsz van Delft "1/2 oxhooft brandewijn, 1/2 oxhooft 
genever, ½ aem annys, 1/2 aem lemoenwater en 2 anckers 
resolus". In het begin van de volgende  eeuw nam het gebruik 
meer en meer toe en vermeerderde vooral ten tijde van de 
actiehandel. Eind zeventiende eeuw werd de jenever alleen 
door de lagere stand gedronken en dan alleen 's avonds. Voor 
de middag werd hij gedronken door de bejaarden. Een student, 
die zorg droeg voor zijn goede naam, zou toen zeker niet 
openlijk om een glas jenever vragen. 
Een glas Spaanse wijn met brandewijn 's winters en een glas 
witte wijn met spiritus citri in de zomer was de sterkste 
likeur die men gebruikte. Maar reeds in 1804 waren er te '5 
Gravenhage, Scheveningen en Eikenduinen ruim achttienhonderd 
huizen waarin, met medeweten van de daartoe aangestelde 
ambtenaren, jenever te koop was. In 1828 werden alleen te 
Leiden al zevenhonderd patenten aan tappers uitgereikt (9). 
De brandewijn zou omtrent het jaar 1000 na Christus in 
Arabiλ ontdekt zijn (10). In de vijftiende eeuw verkocht men 
hem nog in de apotheek, maar in de zestiende eeuw werd hij 
in Frankrijk en in ons land al in de taverne verkocht. 
Gedurende de dertigjarige oorlog kwam hij in Duitsland 
algemeen in gebruik. In Holland werd hij in de wandeling 
brandoetje, of - zoals door Bredero – brandemoris genoemd. 
In Van Meekerens "Bedroge mening” lezen we: 
 
Baron noemt hem eveneens: 
 
Men dronk uit pimpels en sprak van een musje brandewijn. 
Doorgaans werd hij met suiker gebruikt, zoals men leest bij 
Starter: 
 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -30- 
 

In de tavernen gebruikte men ook reeds arak, alsmede 
"Oranje-, Prins- en Qiunjaetswater". Ook kende men reeds de 
ratafia (11). "Had men goed van de St.-Laurent en van de 
Bourgogne gedronken, dan nam men een klokje ratafia, dat de 
maegh deed hocken". 
Nog in het laatst van de negentiende eeuw was zij en Van der 
Veen's elixer het geliefde likeurtje, dat o.a. professor 
Schultens aan Van der Palm na diens dispuut schonk. Bernagie 
gewaagt in zijn "Armonius" (1687) van een "sekje en mennist 
bientje", en in zijn "Ontrouwe kantoor knecht" leest men: 
“Als de wijn op een staert loopt, heeft ze geen kracht meer, 
niemand wil er an. Valt de lucht wat koud, dan was ‘t heete 
wijn of een zoepje, een sekje, een Spaans wijntje of een 
meniste bientje". In Friesland gebruikte men nog lang daarna 
bij kraammalen "meniste borstlap" (witte wijn met suiker). 
In Bredero’s "Moortje" en in Fokkens "Dronken Hansje" leest 
men van een beniste boortje, een glas tot de boord of de 
rand vol. Nog in de aanvang van de zeventiende eeuw stelde 
men de menisten met de wederdopers (en dus bijna met de 
heidenen) gelijk, zodat ze aan menige schimpscheut, zowel in 
blijspelen  als in gedichten, blootstonden. Geen wonder dat 
men een tot de rand gevuld glas, een met krenten en rozijnen 
overladen gebak en andere voorwerpen van smullerij, ja zelfs 
de oploop van de weder­dopers (deze brachten Amsterdam in 
1584 in rep en roer), menisten noemde. Philosoph,  Jaapje 
sta stil, Capucijner, Juffertjes in ‘t groen, parfait 
d’amour, persico, guldewater en ander likeuren zijn van 
latere tijd. 
Het was in de zeventiende eeuw niet gebruikelijk, dat de 
biergangers of tavernelopers alleen hun vaantje, kannetje of 
pimpeltje ledigden. Zij hielden van "selschop” en meestal 
kwam ook de waard "in ’t gelach” en dan werd er gedobbeld, 
geroemsteekt, getroefd, gelanterluid, getrukt, getiktakt of 
enig ander spel (waarover later) gespeeld, of men dronk een 
"kloske", een "troijke", "een stuyvertje rond", "een 
klaverblaadje", "rondeeltje" of een ander “poyke”. De 
rondedronk of het rondeelke komt ook voor in Bredero’s 
"Moortje" (12). Het troijke, volgens Bilderdijk een 
drieling, is volgen sommige hetzelfde als het klaverblaadje. 
Bij Godewyck zijn het drie glaasjes achter elkaar; Le Francq 
van Berkhey noemt het een driedronk. "Het is", laat hij er 
op volgen, "een echt Oud-Hollandsch woord. Alle goede dingen 
bestaan in drieλn: drie bevalligheden, drie hoofddeugden, 
drie vriendenkusjes, drie raadselsuitdeelen, driemaal hoezee 
en het geschut lossen, drie maal de kerk- en raadhuisklokken 
kleppen, en ontallijke meer, maar bovenal het driemaal 
drinken en klinken met een volgeschonken beker met wijn, 
welk gebruik bij de wereldvolken en volgens de overlevering 
bij de Grieken en Romeinen in zwang was. Althans Petronius 
meldt dat zij uit drie bekers, of ook drie maal drie, als 
een oneven getal dronken, waarvan de laatste besloten werd 
met het poculum bonae valetudinis". Hij herinnert vervolgens 
aan een drinklied van de vrij-metselaren in zijn tijd, 
beginnende: 
 
En aan het Hollandse drie-drinklied: 
 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -31- 
 

De drie dronken hadden verschillende betekenissen. Zo leest 
men in een lied uit het laatst van de zestiende eeuw in een 
album van de familie Van Zuylen van Nyeveld: 
 
(wordt vervolgd ) 
  
Poldermuseum Noorden 
Aan de rand van de Nieuwkoopse Plassen ligt het dorpje 
Noorden. Dit plaatsje vertoonde destijds grote 
overeenkomsten met Woubrugge toen de mensen nog "van de 
polder leefden". Er werd turf gebaggerd, het zogenaamde 
"natvenen", en op de plassen werd op velerlei manieren 
gevist. De eendenjacht nam een belangrijke plaats in. 
Hiertoe werden enkele eenden met een touw om hun poot 
waaraan een grote steen werd gebonden, 	te water gelaten. 
Een toevallig passerend koppeltje wilde eenden kreeg 
hierdoor de indruk dat het goed spelevaren was op het water 
en streek neer. Zodra de eenden zich op het water hadden 
verzameld werden aan de kant de geweren door het riet 
gestoken. De eenden, die hadden ontdekt dat er eigenlijk 
niets te beleven viel, werden van allerlei kanten beschoten. 
Dit moet heel wat lokeenden hebben gekost. Immers, temidden 
van al die knallen en kruit waren zij de enige die rustig 
bleven zitten. 
‘s Winters trok men met sleeλn het ijs op om te vissen. Er 
werd in een cirkelvorm een aantal bijten in het ijs gehakt. 
Met lange stokken werd dan het net onder het ijs 
uitgespreid. Of men gooide een touwtje met een haak en een 
wormpje in het gat. Om te voorkomen dat de vis er met het 
hele simmetje vandoor ging, werd aan de andere kant een 
grote stok gebonden. De visser kon dan lekker bij de kachel 
kruipen en eens per dag de vangst ophalen. 
Men vervaardigde allerlei hulpmiddelen die het zware werk 
aangenamer maakten. Een groot aantal van deze gereedschappen 
is bewaard gebleven en ondergebracht in het "Poldermuseum". 
Een werkelijk unieke verzameling die zo typerend is voor het 
leven en werken in de polder en het plassengebied. Al even 
bijzonder is uw gids, geen "boekenwurm",maar iemand die nog 
ouderwets van de polder en de plassen leeft. 
Breng een bezoek aan dit museum en.... ga ook even langs de 
klompenmaker. Hij vertoont u graag zijn vakmanschap. 
RINUS RODENBURG 
  

Jacobsladder   1985-3                          blz -32- 
 

  
Oorsprong gezegde  
 
Hij is steenrijk 
In ons kleiland werden vanaf het begin van de jaartelling 
stenen gebakken. In de middeleeuwen was het normaal dat men 
in zogenaamde "veldovens" de stenen voor een eigen huis 
bakte. Kasteelheren en landeigenaren spinden hier garen bij, 
want de kleine lieden, meestal pachters, mochten niet zomaar 
de klei van hun landgoed gebruiken. Men moest betalen met 
stenen. Uit elke doorbakken veldoven koos de pachter een 
bepaalde partij stenen. Natuurlijk de hardste, de zogenaamde 
"klinkers". Daar reed de boer of handwerkman mee naar het 
kasteel, waar in de loop der jaren grote tassen met stenen 
ontstonden. Je kon aan de grootte van de steenhopen zien hoe 
rijk de graaf of ridder was. 
Hij was wat men noemde "steenrijk", een uitdrukking die nu 
algemeen in gebruik is. 
Ondanks dat de steenhopen nu niet meer te zien zijn, is het 
interessant hierbij te bedenken dat die goed hard gebakken 
klinkers, die in menig kasteel, vestingmuur en ook wel oude 
kerken zijn verwerkt, de tand des tijds goed hebben 
doorstaan. Terwijl de zachte buitenstenen het "boerengrauw" 
hebben, daar de eeuwen hen verweerde. Weinig hofsteden en 
vrijwel geen enkel arbeidershuisje uit die tijd heeft het 
corrosieproces overleefd. 
"Goed in de slappe was zitten" is een ander gezegde met 
dezelfde strekking. Wie verhaalt in deze rubriek hoe we aan 
dit gezegde komen? 
J. M. Timmer Sleeuwijk 

De suggestie van een rubriek over deze wetenswaardigheden 
lijkt mij een goed idee. Afhankelijk van de reacties op uw 
vraag zal ik dit met de eindredakteur, Hans van der Wereld, 
bespreken. Maar wat dacht u van de volgende? 
Leiden stond vroeger bekend om zijn lakenindustrie, getuige 
de 	Lakenhal. Deze industrie was afhankelijk van de 
schapenwol. Nu kun je een schaap niet het hele jaar door 
scheren, dus het leek wat op seizoenwerk. In de 
wintermaanden was er geen werk en dus ook geen geld! Om te 
zorgen dat de arbeiders het volgende jaar weer aanwezig 
zouden zijn (Leiden hield angstvallig zijn poorten gesloten 
voor vreemdelingen), kregen de arbeiders in het seizoen een 
penning. Deze 	penning was van lood gemaakt en droeg het 
stempel van de Lakenhal. 
's Winters kon deze ingeruild worden voor geld, 
levensmiddelen, een paar schoenen, enz. De penning werd in 
de volksmond "loodje" genoemd. 	Dus, een gezin dat niet meer 
rond kon komen "legde het loodje". 
RINUS RODENBURG 
  
Stamboomonderzoek 
Cursus stamboomonderzoek 
LEIDEN - In het komende jaar verzorgt de heer P.P.G. Kolk, 
docent genealogie aan de Rijks Archiefschool, in Leiden een 
cursus stamboomonderzoek voor beginners. De cursus behandelt 
de belangrijkste bronnen hiervoor, zoals: de burgerlijke 
stand, bevolkingsregisters, doop-, trouw- en begraafboeken 
van kerken, archieven van notarissen, rechtbanken en 
dergelijke. Ook aan de heraldiek (wapenkunde) wordt aandacht 
besteed. 
De cursus bestaat uit 10 lessen en loopt van 24 september 
tot 26 november. Voor inlichtingen: 072-335868/02206-3420