Jacobsladder 1985-2

 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -1
 
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
+ DE JAC0BSLADDER 	            5e jaargang, nummer 2  +
+                                     april/mei/juni 1985  +
+                                                          +
+ Tweemaandelijkse uitgave van de                          +
+ Historische Vereniging "0tto Cornelis van Hemessen”      +
+ te Woubrugge                            ISSN: 0168-1079  +
+ Opgericht: 12 juni 1979                                  +
+            -  	                                   +
+ Beschermheer  : D. Brouwer de Koning.                    +
+                 burgemeester van Woubrugge               +
+ Redaktie      : Wim Korteling Rinus Rodenburg en         +
+                 Hans van der Wereld                      +
+ Stencilwerk   : Cees Kroon                               +
+ Bestuur       : H. Bosman, voorzitter,                   +
+                    Dokter Lothlaan 22,                   +
+                    2431 AC Woubrugge,                    +
+                    tel. 01729-8807;                      +
+                 H. van der Wereld, secretaris,           +
+                    Acaciastraat 26,                      +
+                    2404 VB Alphen aan den Rijn;          +
+                 R.van Heemskerck Düker,penningmeester    +
+                    Boddens Hosangweg 94                  +
+                    2481 CB Woubrugge                     +
+                 W.Korteling,bestuurslid,                 +
+                    Emmalaan 4,2481 BA Woubrugge          +
+                 J.W.Wisman, bestuurslid,                 +
+                    Emmalaan 26,                          +
+                    2481 BA Woubrugge;                    +
+                                                          +
+ Contributie: f 12,50 per jaar,te voldoen op onze rekening+
+    bij de Rabobank te Woubrugge, nr.3524.14847           +
+    giro: 95108.                                          +
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
 
INHOUD
Van de bestuurstafel                                       2
Jubileumboek ds. A. Comrie                                 3
Oud-burgemeester J.C. van Wageningen overleden             4
Mevrouw Douwes overleden                                   5
Woubrugge veertig jaar bevrijd                             6
Het huis met vele deuren                                  11
Woubruggenaren moesten een dijk opwerpen                  12
Het alledaagse leven in Woubrugge tijdens 
   de Tweede Wereldoorlog                                 13
Een Duitser vertelt                                       24
Interview met BS-commandant J. Hopman                     25
Verbetering kade en behoud molenfundering                 27
Boekbespreking                                            30
Plan openluchtmuseum met sluizen, molens en gemalen       31 

  

Jacobsladder   1985-2                          blz -2-
 
  
Bestuurstafel
U heeft een speciaal nummer van de "Jacobs-ladder" in 
handen. Laat ik met het opvallendste beginnen. 
De redaktie van ons periodiek is uitgebreid met Rinus 
Rodenburg, die vanaf nu de lay-out zal verzorgen. 
De mogelijkheden zijn vergroot, doordat "de computer" is 
ingeschakeld. U ziet het, de techniek is ook aan onze 
vereniging niet voorbijgegaan. Hopelijk bent u als lezer ook 
tevreden over het resultaat. 
Dan het tweede speciale aan dit nummer. Het is een 
"themanummer" en hoe kan het ook anders in deze maanden, de 
Tweede Wereldoorlog staat centraal. We hebben een aantal 
ooggetuigen uit die tijd aan het woord gelaten en hopen u zo 
een beeld te geven over die periode in onze gemeente. Het is 
geen compleet beeld en de interviews of verhalen zijn 
gekleurd door ieders gezichtshoek. Toch hopen wij dat ze u 
aanspreken en dat ze onze geschiedenis completer maken. 
Als laatste wil ik u er op wijzen dat er dit najaar een 
"Comrie­boekje" verschijnt. De pers zal er ook nog aandacht 
aan schenken. Mocht U belangstelling hebben voor deze 
uitgave, 
laat dan nu al een exemplaar reserveren. U kunt dit doen bij 
een van de bestuursleden. En trouwens ••• heeft u de 
contributie voor 1985 al voldaan? 
HERMAN BOSMAN, VOORZITTER 
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
  
Rijnbode 1877  
De brievenbode van Alkemade op Woubrugge, J. v.d. S., oud 42 
ja­ren, stond Donderdag 17 mei voor het Gerechtshof te '5 
Gravenhage te recht, gedrukt onder de beschuldiging van zich 
te hebben schul­dig gemaakt aan 23 valschheden in 
authentieke en publieke geschrif­ten, en 12 wanbedrijven van 
misbruik van vertrouwen. Uit de behan­deling dezer zaak, 
waarin 33 getuigen werden gehoord, bleek dat de besch. van 
zijn mede-inwoners van Alkemade veel vertrouwen genoot. Zij 
lieten hem vele commissiën verrichten en daaronder behoorde 
in de eerste plaats het betalen ten kantore van de 
rijksontvanger te Woubrugge en te Haarlemmermeer. Gedurende 
de laatste helft van het afgelopen jaar werden knoeierijen, 
door hem gepleegd, ontdekt en bij nader onderzoek kwam aan 
het licht dat v.d. S. ten nadeele van een 28-tal 
belastingschuldigen gezamelijk een bedrag van tusschen de 
f600 en de f700 zich had toegeëigend, welke oneerlijkheden 
hij had getracht goed te maken door in de biljetten of het 
letter­schrift en het cijferschrift te doen veranderen of 
den naam van den ontvanger na te maken, om te doen gelooven 
dat de betalingen getrouwelijk hadden plaats gehad, terwijl 
hij weder ten aanzien van anderen het bedrag eenvoudig in 
den zak stak. Al de feiten werden getrouwvol door de besch. 
beleden. Hij had de gelden aangewend tot betaling van zijn 
schulden en tot ondersteuning van zijn huishou­den. Het Hof 
heeft hem, met vrijspraak van twee der ten laste ge­legde 
feiten, veroordeeld tot tuchthuisstraf van vijf jaren en 30 
geldboeten van f50 en 10 van f12.50. 
 
Bron: De Rijnbode, 20 mei 1877 
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -3- 
 
  
Jubileumboek ds. A. Comrie
WOUBRUGGE - De Historische Vereniging "Otto Cornelis van 
Hemessen" is voornemens om in september een boek over het 
leven van ds. Alexander Comrie uit te geven. Het is dit jaar 
namelijk precies tweehonderdvijf­tig jaar geleden dat deze 
predikant in Woubrugge als zodanig werd be­vestigd. 
De uit Schotland afkomstige predikant en theoloog, die zijn 
hele leven in Woubrugge heeft gewerkt en daar ook een aantal 
boeken schreef, is in bepaalde kerkelijke kringen nog steeds 
een man van grote naam. Diverse van zijn boeken, zoals het 
"ABC des geloofs" worden vandaag de dag nog steeds herdrukt 
en vinden gretig aftrek. 
De secretaris van de historische vereniging heeft een 
manuscript over Comrie voor uitgave gereed liggen. Er zijn 
echter een paar problemen die de uitgave vooralsnog 
onmogelijk maken. Zo durft en kan de histo­rische vereniging 
niet enkele duizenden guldens in dit project steken om dan 
maar af te wachten of de boekjes verkocht zullen worden. 
Daarom wil men de mogelijkheid openen om in te tekenen. Vele 
Woubruggenaren, en met name de Nederlandse hervormden, 
zullen mogelijk wel wat meer over deze beroemde 18de-eeuwse 
kanselredenaar willen weten. 
Het geplande boekje gaat niet alleen in op Comrie, maar 
vertelt ook veel wetenswaardigheden over zijn leven, dat 
duurde van 1706 tot 1774. Het geeft een aardig beeld van het 
Woubrugse kerkelijk en maatschappe­lijk leven in die tijd. 
Bovendien is het geïllustreerd. Afgesloten wordt met een 
hoofdstuk over de herinnering aan Comrie, met de in 1919 
gehouden Comrie-tentoonstelling in Woubrugge als 
uitgangspunt. 
Het boekje wordt ingeleid door prof. dr. D. Nauta, de 
vroegere gereformeerde predikant van Woubrugge, die in 
september een lezing over Comrie zal houden voor de leden 
van de historische vereniging en an­dere belangstellenden. 
Het zou aardig zijn als het boekje er dan was. 
Om de uitgave toch mogelijk te maken kan er vanaf nu besteld 
worden. Hoe meer mensen bestellen, hoe goedkoper het kan 
worden. Om u een in­dicatie te geven van de prijs: het 
bestuur van de historische vereni­ging wil die beslist 
beneden de f 20,- houden. Wacht u niet te lang, want het 
ligt in de bedoeling van het bestuur om het eerste exemplaar 
straks aan te bieden aan prof. dr. Nauta, wanneer die in 
Woubrugge komt spreken. 
U kunt uw bestelling doen bij onderstaande leden van het 
bestuur van de historische vereniging: 
W.K. Korteling, Emmalaan 4 tel. 01729-9361, 
H.J.C. Bosman, Dokter Lothlaan 22, tel. 01729-8807 of 
R. van Heemskerck Düker, Boddens Hosangweg 94, tel. 
01729-8283. 
 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -4- 
 
  
Oud-burgemeester J.C. van Wageningen overleden 
Op 21 maart overleed, twee dagen na zijn achtenzeventigste 
verjaardag, 
in het Haagse Bronovo-ziekenhuis oud burgemeester van 
Woubrugge en 
Hoogmade, de heer J.C. Van Wageningen. 
Gedurende zijn meer dan vijfentwintigjarig burgemeesterschap 
van onze gemeente, waar vele zaken tot stand kwamen, heeft 
de heer Van Wageningen altijd een grote belangstelling gehad 
voor de geschiedenis van onze dorpen. Hieruit vloeide onder 
meer voort de wezenlijke inzet 
die hij zich getroostte voor de realisering van het 
Gemeentemuseum.
Dit werd in september 1953 op het adres Dokter Lothlaan 1 
geopend en 
kreeg in 1974 de naam: Museum "Van Hemessen”. Gedurende de 
laatste 
twee jaar publiceerde de heer Van Wageningen onder de titel 
"Ik herinner mij, bijdragen in ons blad "De Jacobsladder". 
Deze artikelen­reeks greep terug op zijn loopbaan als eerste 
burger van Woubrugge en Hoogmade. Enkele dagen voor zijn 
ziekte zond hij ons nog een aflevering, welke hij niet meer 
in ons blad heeft teruggezien. 
Jan Catharinus Van Wageningen werd op 19 maart 1907 te 
Utrecht geboren 
Na het eindexamen van de middelbare school en de militaire 
dienst kwam 
hij in het bedrijfsleven terecht. In 1932 begon hij zijn 
ambtelijke loopbaan bij de gemeenteadministratie, en in 1936 
trad hij in tijdelijke dienst van het ministerie van 
Economische Zaken, Handel, Nijver­heid en Scheepvaart. Dit 
ambt werd, mede door de Tweede Wereldoorlog, 
verlengd tot 1945. Vlak na de bevrijding werd hij 
gedetacheerd bij het 
Provinciaal Militair Commissariaat in Zuid-Holland, waarna 
hij in no­vember 1945 door de Provinciale Griffie werd 
aangetrokken. Daar werkte hij als hoofdcommies tot de zomer 
van 1946, toen de reeds lang beoogde 
burgemeestersfunctie per 1 augustus werd gerealiseerd. Zijn 
installatie te Woubrugge vond plaats op 3 augustus in de 
bovenzaal van "Het Oude Raedthuys”. Bij besluit van het 
College van Burgemeester en Wet­houders d.d. 12 augustus 
1946 (B en W vervingen ingevolge de toen van kracht zijnde 
noodwetgeving de gemeenteraad) werd de heer Van Wage­ningen 
met ingang van dezelfde datum benoemd tot ambtenaar van de 
burgerlijke stand. 

Vijfentwintig jaar burgemeester 
-------------------------------
Gedurende de ambtsperiode van de heer Van Wageningen kwamen 
veel zaken tot stand. Er werden o.a. honderden nieuwe 
woningen gebouwd. Een ander memorabel feit is de bouw van 
een moderne verkeersbrug in 1953 over de Heimanswetering. 
Deze verving de uit 1869 daterende en iets ten noor­den 
gelegen dubbele klapbrug. Voorts de instelling van het 
gemeente­lijk woningbedrijf, aankoop van een vuilnisauto en 
twee brandweerwagens, aankoop en verkoop van "Het Oude 
Raedthuys", vernieuwing van de 
straatverlichting, verlichting van de torenuurwerken in 
Woubrugge en Hoogmade, grenswijzigingen Woubrugge/Alkemade, 
nieuwbouw gereformeerde kerk en de drinkwateraansluiting van 
de Woudsedijk. 
Een van de hoogtepunten van de ambtsperiode van de heer Van 
Wageningen was op 20 mei 1954 toen Hare Majesteit Koningin 
Juliana een bezoek bracht aan de Rijnstreek waarbij ook 
Woubrugge werd aangedaan. 
Nadat burgemeester Van Wageningen viermaal was herbenoemd en 
in augustus 1971 zijn vijfentwintigjarig ambtsjubileum met 
waardige festivi­teiten was gevierd, kon in goede sfeer 
afscheid worden genomen van de gemeente Woubrugge. Bij 
besluit van de gemeenteraad van 15 maart 1972 werd hem de 
zilveren erepenning uitgereikt, vanwege het feit dat hij 
onder dikwijls moeilijke omstandigheden met inzet van geheel 
zijn per­soon heeft geijverd voor de ontwikkeling van de 
gemeente. Tijdens zijn ambtsperiode maakte de gemeente een 
belangrijke groei door en ontwikkelden 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -5- 
 
Woubrugge en Hoogmade zich tot forensen dorpen. Telde de 
gemeente bij zijn komst plm. 2.500 inwoners, bij zijn 
vertrek was dat aantal gegroeid tot plm. 3.750 

Betrokken
---------
Na zijn vertrek uit Woubrugge vestigde de heer Van 
Wageningen zich met zijn echtgenote in Den Haag. Graag bleef 
hij nog op de hoogte van het dorpsgebeuren in Woubrugge en 
Hoogmade. Dankbaar was hij dan ook voor de uitnodigingen om 
bij de festiviteiten aanwezig te zijn. Hij kon dan 
vaak weer tal van oude bekenden ontmoeten. Jammer vond hij 
het dat tijdens zijn ambtsperiode geen nieuw gemeentehuis 
gerealiseerd kon worden. Overigens had hij de nieuwbouw 
liever in het westen gezien omdat daar de uitbreiding van 
het dorp ligt. 
Zijn echtgenote, mevrouw A.H. van Wageningen-Oosting, 
bezocht wanneer dat maar even mogelijk was, de gezinnen waar 
een baby geboren was. Op die wijze gaf zij sympathieke blijk 
van medeleven in het gebeuren van ons dorp. 
Woubrugge heeft aan de heer Van Wageningen veel te danken. 
Gedurende zijn loopbaan heeft hij veel voor de gemeente 
gedaan. Het bestuur van de  Historische Vereniging "Otto 
Cornelis van Hemessen" betreurt dit 
verlies. Zijn auto-biografische rubriek was een waardevolle 
bijdrage aan ons blad. Wij wensen zijn vrouw en vrienden de 
kracht toe om dit verlies te dragen. 
HANS VAN DER WERELD 

  
Mevrouw Douwes overleden
Op 72-jarige leeftijd overleed op 15 april 1985 mevrouw Rie 
Douwes-Stel, echtgenote van de heer D.J. Douwes uit Velp. 
Mevrouw Douwes begeleidde haar man, auteur van "Het witte 
huis aan de wetering", bij de presentatie van het door de 
vereniging in her­druk uitgegeven boekje. Eerder al, bij een 
bezoek aan Velp, leerden wij mevrouw en meneer Douwes kennen 
als een sympathiek echtpaar. Bei­den stelden het op prijs 
dat "Het witte huis aan de wetering" opnieuw werd 
uitgegeven. 
De uitvaart van mevrouw Douwes vond plaats op 20 april in de 
Gereformeerde kerk te Velp, waarna de teraardebestelling 
plaats vond op de algemene begraafplaats te Worth-Reden. 
Het bestuur van de historische vereniging “Otto Cornelis van 
Hemessen" wenst de heer Douwes en zijn kinderen sterkte bij 
het verlies van hun echtgenote en moeder. 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -6- 
 
  
Veertig jaar bevrijd
Overal leest men over de vrijheid die veertig jaar geleden 
weer ons deel werd en eigenlijk is het wat overbodig hier 
nog iets aan toe te voegen. We worden overspoeld met 
verhalen over de ellende en heldendaden uit die periode, 
terwijl Woubrugge en Hoogmade deze twee in hun uiterste vorm 
niet heeft gekend. Daarom is het misschien wel aardig om de 
jaren 1940-1945 eens naar voren te halen zoals die in onze 
gemeente zijn beleefd. Hierbij kan echter niet worden 
voorkomen dat een aantal aspecten toch wat relativerend moet 
worden bezien. Er is na 1945 immers nog zoveel gebeurd dat 
een veel grotere invloed heeft gehad op heden en toekomst, 
dat opwinding over de gebeurtenissen in de oorlog toch wat 
overdreven moet worden geacht. 
Aan de oorlog ging de mobilisatie vooraf en pas na die 
oorlog was een normaal leven weer mogelijk. Alle 
Nederlanders mochten toen weer met een gelijk bedrag 
beginnen n.l. het "tientje van Lieftink", want hoe gek het 
ook moge klinken: “de oorlog had de rijken arm en de armen 
rijk gemaakt”. De wijze waarop dit is gebeurd is een ieder 
bekend en na veertig jaren past het niet meer om daar nog 
diep op in te gaan of te oordelen. Veel van de toen 
ontstane, mogelijk onjuiste, situaties zijn inmiddels op 
natuurlijke wijze dan wel door het ingrijpen van de fiscus 
gecorrigeerd. Voor Woubrugge en Hoogmade zal dus een aantal 
aspecten worden belicht tussen de mobilisatie en de 
geldsanering. Voor Hoogmade, de periode tussen de laatste 
kermis voor en de eerste kermis na de oorlog. 

Mobilisatie 
-----------
In 1939 werd, op de dag dat in Hoogmade de kermis werd 
gevierd, de mobilisatie afgekondigd. Hierbij uiteraard ook 
een aantal inwoners van de gemeente betrokken. In 1945 op de 
dag van het bevrijdingsfeest, en wederom de kermis in 
Hoogmade, moesten alle Nederlanders hun met veel zorg 
gespaarde geld inleveren om de dag daarop voorlopig met een 
tientje te worden afgescheept. Zoals te begrijpen, en vooral 
als men de mentaliteit van de Hoogmadenaren kent, werd 
tijdens die kermis nog heel wat geld in "zwarte" drank 
omgezet. Maar de relaties van de feestcommissie in Hoogmade 
met de banken was toch zodanig dat het gedrukte “noodgeld” 
niet behoefde te worden aangesproken. Er was n.l. 
overeengekomen dat de kermisexploitanten ook de dag na de 
kermis hun geld konden inleveren. 
Als men vijf jaren in beeld wil brengen zou het meest 
passende een chronologisch overzicht zijn. Dit zou betekenen 
een navorsen van geschriften en dossiers en het interviewen 
van veel personen die de onderwerpelijke jaren bewust hebben 
meegemaakt. Een opgave die gaarne wordt overgelaten aan ter 
zake meer bevoegde en meer bekwame personen, verenigd in de 
Historische Vereniging "Otto Cornelis van Hemessen". 
In het navolgende zijn dus slechts wat grepen uit die tijd 
verwerkt waarbij elk aspect bezien wordt over de totale 
periode. 

Luchtbescherming 
----------------
Te beginnen dus met de voorbereiding op de oorlog. Uiteraard 
was dit een aangelegenheid van militaire aard. Men kon 
echter niet aan de indruk ontkomen dat er aan de uitrusting 
van de troepen die ons moesten verdedigen, nogal wat 
ontbrak. Daar staat tegenover dat er (voor zover bekend) in 
Woubrugge ook nooit een openbare inzameling is gehouden om 
het rijk in staat te stellen luchtafweergeschut te kopen! We 
hadden wel de “luchtbescherming”, een aantal personen van 
middelbare leeftijd die ook als zodanig werden gesalarieerd. 
Zij waren in Woubrugge 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -7- 
 
en Hoogmade aangesteld om uit te zien naar de nadering van 
vijandelijke vlieg- en voertuigen. Daartoe beklommen zij bij 
toerbeurt de torens van de Nederlandse hervormde kerk in 
genoemde plaatsen. Van hieruit hadden ze een goed uitzicht 
op de omgeving en konden ze alle verdachte bewegingen 
doorseinen naar resp. het gemeentehuis en de woning van 
politieman Hoogenboom. Een naar huidige normen weinig 
enerverende bezigheid maar, zoals alle zaken in die tijd, 
werd ook deze taak met de grootst mogelijke ernst volbracht. 
De eerste echte melding kwam op 10 mei 1940. Door het 
prachtige weer kon vanuit Woubrugge en Hoogmade duidelijk 
worden geconstateerd dat vliegtuigen met parachutisten een 
bezoek brachten aan het westen van ons land. 	Een gevolg van 
deze activiteit was dat niet alleen overdag, maar ook in de 
nachtelijke uren van politiewege moest worden 
gepatrouilleerd. 
Hierbij werd ook de “hulppolitie” ingeschakeld, hetgeen 
achteraf een bijzonder ludieke aangelegenheid moet zijn 
geweest. Blijkens de informatie van een destijds als 
“hulppolitieman” ingeschakelde inwoner 
bestond de uitrusting uit: a) een paar gymschoenen (voor 
eigen rekening aangeschaft, en kennelijk bedoeld om 
geruisloos en vooral hard te kunnen lopen!); en b) een 
gummystok (in bruikleen ter beschikking gesteld door de 
plaatselijke politieman). Dit laatste 'verdedigingsmiddel' 
boezemde destijds veel ontzag in bij de baldadige jeugd, 
maar betwijfeld moet worden of daarmee op afdoende wijze de 
Duitse parachutisten hadden kunnen worden bestreden. 
Gelukkig duurde de strijd maar kort en was er geen directe 
belangstelling van Duitse zijde voor onze gemeente, dus ook 
geen effectieve inzet! 

Bombardement
------------ 
Toch ging de oorlog niet helemaal aan Woubrugge voorbij. Bij 
het bombardement van de Rijnstreek op 14 mei 1940 ontdekte 
een van de Duitse piloten het bruggetje over de Woudwetering 
in Woubrugge. Een poging om dit deel van de provinciale weg 
met een bom te vernietigen mislukte. 
De echtgenote van A. Wittebol werd hierdoor dodelijk 
getroffen door de bomscherven. 
Bij de gevechten met de Duitsers sneuvelde P. Buitelaar, net 
wonende tegenover 	“De Dageraad”. Hij kreeg een laatste 
rustplaats op de Algemene begraafplaats in Woubrugge. 	. 
Oud-inwoner van Hoogmade, c. Baak, sneuvelde tijdens de 
gevechten nabij 's-Gravendeel. 
In een later stadium sneuvelde in het toenmalige 
Nederlands-Indië Wim Opdam, inwoner van Hoogmade en als 
koloniaal daar naar toe gegaan. 
Na 15 mei 1940 kwam de gemeente Woubrugge wel in de 
belangstelling van de Duitsers. Vanaf die datum tot de 
bevrijding op 5 mei 1945 was er altijd wel een of ander 
onderdeel van de Duitse weermacht. Zij kwamen in Woubrugge 
of Hoogmade:
a) om uit te rusten van frontactiviteiten; 
b) omdat ze belast waren met de luchtverdediging; 
c) voor het toezicht op de waterlinie. 
Direct al kwam een onderdeel uitrusten van de vermoeienissen 
in Frankrijk. Dit werd kort na Nederland ingelijfd. Voor de 
Hoogmadenaren, waar dit onderdeel werd ondergebracht, was 
het de gelegenheid om kennis te maken met "champagne", die 
in grote hoeveelheden als krijgsbuit was meegenomen. 

Inkwartiering 
-------------
In het begin werd tegen de inkwartiering van de Duitsers en 
het onderbrengen van paarden en voertuigen wat bedenkelijk 
aangekeken. Maar er werd getracht, ondanks de wat laconieke 
instelling van de plattelan
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -8- 
 
ders, om er het beste van te maken. Gelukkig was men niet 
veel gewend in die tijd want de vergoedingen waren niet 
hoog, maar de betaling geschiedde via het gemeentehuis en 
was dus wel gegarandeerd. 
Een onderdeel dat in Woubrugge was ondergebracht, was de 
Luftwaffe. 
Dit onderdeel liet een bunker bouwen aan de Oudendijkseweg, 
ten zuiden van het huidige bedrijf van Rijnsburger. Hier 
werd dag en nacht uitgezien naar de komst van vijandelijke 
vliegtuigen. Deze gingen echter zo hoog dat ze door de 
Duitsers niet konden worden getroffen. Daarbij was het 
bunkertje zo klein, dat het als doelwit van een bom beslist 
niet in aanmerking kwam. 
Niet alleen vanuit de lucht, maar ook over het water 
verwachtten de Duitsers de vijand. Het gevolg hiervan was 
dat er door de SS-troepen regelmatig inkwartiering werd 
gevorderd om toezicht te kunnen houden op het verkeer over 
de brug en het water. 
Een van de dingen die de jeugd van Woubrugge fascineerde, 
was de Duitse visvangst. Zelf zat men uren met een hengeltje 
te wachten op een hongerige waterbewoner, een edel geduld 
dat maar matig werd beloond. De Duitsers gebruikten een 
handgranaat! Kort nadat deze onder water tot ontploffing was 
gekomen, kwamen de nietsvermoedende vissen kijken waar dat 
lawaai vandaan kwam om dan met emmers vol te worden 
opgeschept! 

Tankval en schootsveld 
----------------------
Meer ingrijpend was de angst voor de mogelijk uit het westen 
komende gevaarlijke krijgsvoertuigen en Engelsen. Daarom 
liet men allereerst een grote "tankval" ten westen van het 
dorp Woubrugge graven. Deze begon in de dijk van de 
Heimanswetering recht tegenover scheepswerf "de Dageraad". 
{De uitgegraven grond werd gebruikt om een verhoog te maken 
waarop een kazemat en een uitkijkpost werden gebouwd. (Op de 
plaats waar nu nog een grote schuur staat). Na twee bochten 
liep hij, dwars door het huidige bedrijf van Van der Eijk, 
naar de provinciale weg. Van hieruit ging men langs de 
huidige bedrijven van Van der Does en Rietdijk, Red.} in de 
richting van de indertijd door de Gebrs. Bulk bewoonde 
boerderij aan het Weteringpad. 
Om te voorkomen dat de tanks over de weg kwamen werd een 
zware muur gebouwd op de Kerkweg juist ten westen van de 
bebouwing. De muur met de daarin aanwezige smalle doorgang 
werd permanent bewaakt. Om de tanks aan te zien komen moest 
er ook voldoende "schootsveld" zijn. Om dat te verkrijgen 
kwam men op het onzalige idee om een tiental woningen, de 
gereformeerde kerk en het gebouw van "Het Groene Kruis" maar 
te slopen. Ondanks alle in het werk gestelde pogingen waren 
ze daar niet van af te brengen. Om tenslotte zelfs de 
doorgang van individuele vijandelijke infiltranten tegen te 
gaan werd de Woudwetering aan beide zijden voorzien van een 
gordel van prikkeldraad. Hierdoor was zelfs het aanleggen 
van een bootje door de aanwonenden onmogelijk. Aan het einde 
van hun vijfjarig verblijf herinnerde men zich kennelijk nog 
de problematiek die de Spanjaarden indertijd hadden om 
Leiden te bezetten. Het westelijk deel van de polder 
Oudendijk en de Veenderpolder werd onder water gezet. 
Als klap op de vuurpijl werd in 1944 het gemeentehuis 
gevorderd, en moest de gemeentelijke administratie verhuizen 
naar de inmiddels afgebroken Christelijke Nationale School 
aan de Van Hemessenkade. 
De in het gemeentehuis aanwezige bescheiden, met betrekking 
tot de geschiedenis van Woubrugge, werden bij paticulieren 
ondergebracht. In 1951 werden deze weer verzameld en 
ondergebracht in het museum aan de Dokter Lothlaan. “Tot 
lering en vermaak van het nageslacht”. 
{Inlichtingen over het museum kunt u verkrijgen bij: 
W. Korteling, Emmalaan 4, 2481 BA Woubrugge. Red.} 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -9- 
 
Vordering 
---------
De aanwezigheid van de Duitse bezetter betekende ook 
dikwijls de vordering van alles wat ze nodig hadden. Dit 
varieerde van paarden tot wollen dekens. Deze vorderingen 
werden verricht door de burgemeester. Gelukkig was deze 
“goed”, waardoor er rekening kon worden gehouden met de 
omstandigheden van de betrokken inwoners. Op grond van de 
toen geldende regeling was de burgemeester "oppermachtig" 
omdat de raad buiten werking was gesteld. Desondanks vonden 
er wekelijks besprekingen plaats met de indertijd gekozen 
wethouders zodat bij de beslissingen zoveel mogelijk 
rekening kon worden gehouden met alle aspecten. 
Het gemeentehuis was gedurende de oorlogsjaren een 
doorgangshuis voor heel veel vogels van verschillende 
pluimage. Zo vond men er: ondergedoken academici; (al dan 
niet van joodse bloede), op "non-actief" gestelde 
militairen; (één ervan kwam zich na de bevrijding op de 
hoogte stellen van de gang van zaken), in de illegaliteit 
werkzaam zijnde personen. 

Radio's
-------
Zoals iedere gemeente werden ook Woubrugge en Hoogmade 
geconfronteerd met de maatregel inzake de inlevering van 
koper en radiotoestellen. Van de laatste bleken niet alleen 
de inventarislijsten onvolledig te zijn, maar ook de 
toestellen! Veel voor "volledig" opgegeven apparaten bleken 
heel belangrijke onderdelen te missen. Deze “niet 
ingeleverde stukjes radio” werden kennelijk weer gebruikt om 
volledige toestellen te bouwen, waarvan er o.m. een in de 
etalage van Wittebol in een Van-Nellekoffiebus was 
ingebouwd. Een ideale plaats om de Engelse zender te 
beluisteren. 

Geen echte honger 
-----------------
Om in leven te blijven moest men eten en alhoewel het niet 
altijd een vetpot was kan niet worden gezegd dat de 
bevolking van Woubrugge en Hoogmade echt honger heeft 
geleden. De agrarische aard van de gemeente maakte het 
mogelijk dat veel mensen zelf voedsel konden verbouwen. 
Bovendien kon men bij de boer nogal eens terecht als het 
graan gedorst of de aardappelen geoogst moesten worden. 
Daarnaast beschikte men over een aanzienlijke veestapel die, 
merkwaardig genoeg, bijzonder geschikt bleek voor 
consumptie! Veel exemplaren kwamen op onverklaarbare wijze 
voor "noodslachting" in aanmerking”! Deze voedselhulp werd 
meestal in eigen gemeente uitgepond zodat de bevolking, 
weliswaar mondjesmaat, aan iets hartigs kon worden geholpen. 
Toch was de distributie merkbaar, want niet alles waar men 
behoefte aan had kon worden aangeschaft. 
Ook in Woubrugge moest men rijden op fietsen met massieve 
banden. Hier ging men echter ook wel vrijwillig toe over 
toen de Duitsers het op een onzalig ogenblik nodig achtten 
om fietsen te gaan vorderen. Dit uiteraard zonder 
vergoeding! De goede fietsen werden toen al spoedig onder 
het hooi of op zolder verborgen maar niet zelden door de 
Duitse SS ontdekt. 
Een van de zaken waaraan niet kon worden ontkomen was de 
systematische verloedering van het bevolkingsregister. Daar 
klopte aan het einde van de bezetting niet zo veel meer van. 
Dankzij een en ander waren veel mensen voor de arbeidsinzet 
niet meer te vinden en konden voor ten on­rechte te boek 
staande kinderen distributiebescheiden worden geclaimed, 
waarmee weer onderduikers e.d. konden worden geholpen. Ook 
met de persoonsbewijzen werd zoveel mogelijk gedaan, wat 
niet mocht, om de rechtelozen te helpen. 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -10- 
 

Dolle dinsdag
-------------
Dolle dinsdag veroorzaakte ook in onze gemeente enige 
opschudding. De toen in Woubrugge gelegen troepen moesten 
hals over kop weg. Dit tot groot vermaak van enkele zeer 
anti-Duits gezinde inwoners, vooral toen bleek dat de 
gevorderde autobus niet wilde starten. Direct ter plaatse 
gevorderde personen moesten de bus vanaf het gemeentehuis 
duwen tot voorbij Westmaas waar - gelukkig - vanaf de hoogte 
de polder in, de motor aansloeg. 
Gedurende de bezetting hadden we ook een aantal zeer strenge 
en lange winters. Veel ijsvermaak dus, maar ook gevaarlijk. 
Zo kwamen de Duitsers op 26 januari 1945 over het ijs en 
dwars door de polder naar Hoogmade om daar een razzia te 
houden. Een niet onbelangrijk aantal inwoners werd opgepakt 
en – lopende - naar Leiden overgebracht. Hier werden ze, in 
afwachting van de afreis voor de arbeidsinzet naar 
Duitsland, ondergebracht in "Heck's Lunchroom" aan de 
Stationsweg. 
Gelukkig kwamen ze allen na de bevrijding, gezond en met een 
heel speciale ervaring rijker, weer naar huis. 

Vliegtuigen 
-----------
De laatste tijd leest men over de grote aantallen 
vliegtuigen, die in Nederland gedurende de bezetting zouden 
zijn neergestort. In Woubrugge maar een, en wel direct ten 
westen van de tankval in het land van M. Kroes. {zie blz. 31 
Red.} 
Ook in noodgevallen afgeworpen brandbommen hebben een 
boerderij getroffen. Deze boerderij, gelegen aan de 
Frederikskade op de grens van Alkemade, brandde geheel af. 
Een van de bommen viel door het dak en door het bed waarop 
een der dochters des huizes lag te slapen, zonder haar te 
verwonden. 
Slechts een van onze inwoners, Karel van Seventer, is wegens 
verzetshandelingen gefusilleerd. {Op klaarlichte dag stond 
hij de bouw van Duitse verdedigingswerken in Woubrugge te 
fotograferen. Een van de bezetters zag dit en heeft hem 
aangevallen. Tijdens dit gevecht lukte het hem de bajonet 
van de aanvaller te bemachtigen, maar door tussen­komst van 
een Duitse officier werd hij overmeesterd en in de cel van 
het gemeentehuis opgesloten. Op onbekende wijze is hij 
vrijgekomen, maar werd tijdens een razzia in de 
Haarlemmermeer gevangen genomen en gefusilleerd. Red.} Zijn 
stoffelijk overschot ligt begraven op de erebegraafplaats te 
Bloemendaal. 

Dit was in grote lijnen Woubrugge en Hoogmade tijdens de 
oorlog. Lang geleden en door velen wat vergeten maar, echt 
gebeurd. 
 
H.J. HOOGENBOOM 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -11- 
 
  
Wester
HET HUIS MET VELE DEUREN 
Het zolderkamertje is onaangeroerd gebleven, ziet er nog net 
zo uit als tijdens de oorlogsjaren. Een bed, een 
krakkemikkig tafeltje met stoel, een koffer en twee luiken 
om bij onraad achter te kunnen wegkruipen. Alleen de 
lampetkan ontbreekt en verdwenen is ook die originele Weense 
Thonetstoel, maar daarover later in dit verhaal. 
Van oktober 1944 tot aan de bevrijding hield scheepsbouwer 
H. Wester uit Woubrugge op die zolder onderduiker Norbert 
Schmeltzer verborgen. Schmeltzer, toen nog student maar 
later politicus en o.a. minister van Buitenlandse Zaken, 
vertelt: "Tijdens de oorlog was ik leider van het Tilburgse 
studentenverzet. Om uit handen van de Duitsers te blij­ven 
ben ik op verschillende plaatsen ondergedoken. Woubrugge was 
mijn laatste onderduikadres". 
Schmeltzer maakte afwisselend gebruik van de naburige 
woonark van zijn buurman in Wassenaar en de zolderkamer van 
de Woubrugse scheepsbouwer. Wester noemt zijn woning aan de 
Woudwetering "Het huis met de vele deuren", omdat het er 
ritselt van de doorgangen. Er zijn alleen al vier 
buitendeuren. Bovendien gaat er onder de vloerbedekking 
menig luik schuil, allemaal vluchtwegen. 
"Dat was wel nodig ook", zegt de nu 83-jarige Wester, “want 
hier op de werf wemelde het van de Duitsers. Waar nu onze 
loods staat, lagen in de oorlog twee grote bunkers 
ingegraven”. 
Omdat er van studeren toch niets kwam, trok Norbert 
Schmeltzer er ge­durende die acht maanden nogal eens op uit 
met de enige zoon van Wes­ter. Als de kust veilig was gingen 
ze bijvoorbeeld bij de boeren langs om te venten met stroop. 
Wester: "Norbert was erg muzikaal en heeft hier in de 
omgeving ook op heel wat bruiloften en partijen accordeon 
gespeeld". 
Maar de meeste tijd verbleef Schmeltzer op zijn zolderkamer. 
Voor noodgevallen lag er in de Woudwetering een klein jacht 
waarmee hij naar de polder aan de overkant van het water kon 
varen. "Een keer", herinnert Wester zich, "kon Norbert niet 
meer op tijd wegkomen. Dat was toen we onverwachts zes 
Duitsers ingekwartierd kregen". Wester bedacht het volgende: 
hij liet zijn zoon "ziek" naar bed gaan, vroeg de 
huisarts om langs te komen en deze constateerde toen "zeer 
besmette­lijke roodvonk", waarna de zes snel hun biezen 
pakten. 
Norbert Schmeltzer was niet de enige die in het huis van het 
echtpaar Wester (mevrouw Wester is inmiddels overleden) 
onderdook. De grote woning met huisnummer 100 was tijdens de 
hele oorlog een doorgangshuis. Van de voorkamer was een 
provisorisch slaapzaaltje gemaakt. 
Wester: "Ze kwamen en gingen. Piloten, Joden, Indië-gangers, 
ik weet allemaal niet wie ik hier over de vloer gehad heb, 
maar het waren er vele tientallen. Namen vroeg ik nooit. 
Soms kwamen ze in het holst van de nacht. Laatst kwam hier 
een vrouw aan de deur. Ze vroeg of ze nog even de kamer 
mocht zien waarin ze tijdens de oorlog een nacht had 
geslapen. Ik had haar nooit eerder gezien". 
Wester verschafte onderduikers onderdak en was bovendien 
gehaaid in het laten verdwijnen van grote jachten. Een van 
zijn trucs was om zo'n 
schip op het land te "parkeren" en er een hooiberg omheen te 
bouwen. "Het was een sport om die Duitsers dwars te zitten", 
zegt hij. "Ik deed het met veel plezier. Er zat echter een 
nadeel aan vast: op enige vergoeding hoefde je niet te 
rekenen. Na de oorlog was mijn huis to­taal uitgeleefd. Van 
mijn meubilair en keukeninventaris was weinig meer over. 
Bovendien is mij tegen gevallen dat zo weinig onderduikers 
meer van zich hebben laten horen. Er kon geen bedankje af". 
Uitzondering noemde hij Schmeltzer die steeds kontakt heeft 
gehouden. 
 Hij was er bijvoorbeeld ook bij toen het echtpaar Wester in 
1977 hun vijftigjarig huwelijk vierden. Bij die gelegenheid 
kreeg Schmeltzer 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -12- 
 
een kado dat hij een ereplaats gaf in zijn woning te 
Wassenaar, de zorgvuldig bewaard gebleven Weense Thonetstoel 
uit de Woubrugse zolderkamer. 
(Bron: Rijn en Gouwe, 23 februari 1985) 
	
  
Dijk opwerpen
WOUBRUGGENAREN MOESTEN EEN DIJK OPWERPEN 
Op 13 maart 1944 liet burgemeester D. Rijnders een schrijven 
uitgaan aan alle ingezetenen van Woubrugge. Er was opdracht 
gegeven dat in deze gemeente een tweetal polders onder water 
gezet zouden worden. De Veenderpolder zou geheel, en de 
Oudendijksepolder gedeeltelijk worden geïnundeerd. {het 
onder water zetten van lage gronden als middel ter 
verdediging, red.} 
Voor de bescherming van de landerijen in de polder Oudendijk 
zou een dijk gegraven worden vanaf de gebr. Van Harten tot 
de Vrouwgeestpolder, langs de Algemene begraafplaats. 
De burgemeester deed een beroep op de burgerzin van de 
ingezetenen om te helpen, zodat de dijk binnen de gestelde 
termijn (d.i. binnen enkele dagen) gelegd zou zijn. Van het 
geven van verdere inlichtingen meende de burgemeester zich 
ontslagen te achten, na hetgeen hij op verschillende 
bijeenkomsten hierover had gezegd. 

Er werd op gerekend dat iedere mannelijke ingezetene beneden 
60 jaar zoveel mogelijk tijd zou vrijmaken om bij dit werk 
behulpzaam te zijn. Het werk zou op dinsdagmorgen 14 maart 
om zeven uur aanvangen en duurde, met een onderbreking voor 
de middag, tot zeven uur '5 avonds. Op woensdag 15 maart 
werden de inwoners van Woubrugge verwacht en die van 
Hoogmade om 12.30 uur. 
De bewoners uit de Zuidhoek van Roelofarendsveen (toen nog 
Woubrugs grondgebied) en de Frederikspolder werkten aan de 
te legggen dijken langs de Rijpweteringvaart; de bewoners 
van Ofwegen werkten aan de dijk welke in Ofwegen gelegd 
moest worden. 
Degenen die over schoppen, vorken of rieken, kruiwagens, 
planken e.d. beschikten, dienden dit materiaal mee te 
brengen. Er werd op gerekend dat dit materiaal door elk 
bedrijf ter beschikking werd gesteld. De landbouwers uit 
Woubrugge dienden dinsdagmorgen ploeg en paard mede te 
brengen voor het verwijderen van de graszoden. Al het 
materiaal kon, voor zover het 's avonds niet naar huis 
meegenomen werd, opgesteld worden in een van de schuren van 
J. Heemskerk in de polder Oudendijk. 
Voor fietsenstalling onder bewaking zou zorg worden 
gedragen. Het was daarbij gewenst zijn rijwiel zoveel 
mogelijk te kenmerken. Het brandweerpersoneel en zij die 
over laarzen beschikten, dienden deze mede te brengen. 
Pogingen zouden worden aangewend om op het werk een warme 
hap te verstrekken. Verzocht werd hiervoor eetgerei mede te 
brengen. De werkgevers werd verzocht aan de arbeiders het 
loon te blijven doorbetalen en het personeel voor dit werk 
zo lang mogelijk beschikbaar te stellen. In overweging werd 
gegeven brood mee te brengen. 
Na het opstellen van deze mededeling bereikte de 
burgemeester het bericht dat het werk in de Veenderpolder 
niet doorging. De bewoners uit de Zuidhoek moesten zich nu 
om 12.30 uur n.m. vervoegen bij de Algemene begraafplaats in 
Woubrugge. 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -13-
 
  
Leven in Oorlog
HET ALLEDAAGSE LEVEN IN WOUBRUGGE TIJDENS DE TWEEDE 
WERELDOORLOG
“Men moet een mens niet beoordelen naar zijn daden, alvorens 
men zijn drijfveren kent.”
Zoals met alles, had ook de bezetter twee gezichten. In dit 
artikel, dat tot stand kwam dankzij de medewerking van 
mevrouw A.M. Swama en de heer M. Ludwig, zijn beide zo 
objectief mogelijk beschreven. Dit geldt ook voor de humor 
welke in die donkere jaren zo belangrijk was. 
Ankie Swama werd geboren op 13 mei 1926. Zij was de jongste 
van de twee dochters van de heer D.P. Swama, de toenmalige 
eigenaar van "Het Oude Raedthuys". Haar eerste 
oorlogsherinnering gaat terug naar vrijdag 10 mei 1940. 
Tussen de woning van brugwachter Schijf en de zaak van 
Westmaas stond een bank, een doorgezaagde boom. Op die boom 
stond burgemeester H.E.N. Mumsen ergens naar te kijken. 
Ankie Swama klom naast de burgervader op de bank en zag in 
de verte enorme rookkolommen. “De burgemeester wees ernaar 
en herhaalde steeds de dezelfde woorden, welke ik nooit van 
een christelijke man als hij verwacht had: 'Ze hebben 
godverdomme de olietanks bij de Hembrug in brand 
geschoten!’. Thuis vertelde ik dat gebeuren. En toen ik zei 
dat de burgemeester zo gevloekt had, wilden ze het eerst 
niet geloven”. 
De voltallige familie Swama, vader, moeder en de dochters 
Lini en Ankie, stoven naar de zolder en verdrongen zich voor 
het dakraampje op het noord-oosten. Hotelier Swama bezigde 
toen dezelfde woorden met nog een paar knetterende 
toevoegsels er achteraan. 
Tijdens de Pinksterdagen, 12 en 13 mei 1940, timmerden de 
mannelijke dorpsbewoners - kerks of niet - eensgezind 
verduisteringsluiken voor de ramen van het gemeentehuis en 
beitsten ze daarna hardgroen. Ankie Swama: "Ik zat er met 
Jantje Schijf op de hoogste stoep, links, naar te kijken. We 
vonden het hoogst gezellig, dat druk gedoe in de anders zo 
doodstille Raadhuisstraat. We haakten kleine rondjes om er 
een kleed van te maken, knikkerden, en gokten ontiegelijk. 
We voelden ons heerlijk dat het ons niet verboden werd, want 
'een zondagse steek houdt geen week’, was mij met de 
paplepel ingegoten. Mijn vader zei altijd: “Breien, spelen, 
fietsen, je doet maar, maar irriteer niet de mensen die daar 
anders over denken”'. 
Diezelfde dag bereikten ook Woubrugge berichten als zouden 
er als vrouwen verklede valschermjagers geland zijn op een 
begraafplaats in Valkenburg. "Dat kwam mij toch werkelijk 
als onmogelijk voor", vertelt mevrouw Swama nu. 

De dertiende mei bracht bakker Overvliet een grote taart 
voor de familie Swama. Vader Dirk Pieter vierde zijn 
vijfenveertigste en Ankie haar veertiende verjaardag. 
"Anders kwam er alleen een taart in huis bij bruiloften en 
partijen en die lekkernij was dan nog voor de gasten 
bestemd”. Ik moest ze dan in punten snijden, en alleen het 
mes mocht ik daarna aflikken. Na de feestelijkheden kwamen 
de overgebleven brokstukken op de schalen weer terug, soms 
met asresten, altijd smakend naar rook. Toch schrokten we 
het altijd op tot het je neusgaten uitkwam want zoiets 
kostelijks gooide je niet in het vuilnisvat! Deze keer had 
vader diep in de beurs getast, omdat hij van mening was dat 
het wel eens lang zou kunnen duren voordat we weer taart 
zouden kunnen eten. De dertiende smaakte mij het eerste stuk 
nog overheerlijk, de volgende dag hebben we de andere helft 
helemaal niet meer aangeraakt. Want wie at er nu taart bij 
het zien van zoveel ellende?" 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -14- 
 

Er kwamen legerwagens door Woubrugge, vol enthousiaste 
soldaten. Later kwamen diezelfde wagens wéér door het dorp, 
maar toen zaten er doodvermoeide, grauwe mannen in. De slag 
bij de Grebbenberg hadden ze overleefd, maar dat was dan ook 
alles. 
Er kwam een aanzegging dat er evacués uit de geïnundeerde 
gebieden naar Woubrugge zouden komen. Alle bedden die er in 
"Het Oude Raedthuys" te vinden waren, werden bij elkaar 
gezet en opgemaakt. Ook het eigen kinderledikantje van de 
familie Swama. Op dat moment begon eigenlijk de ernst van de 
situatie tot de mensen door te dringen. Al die ongewone en 
spannende dingen hadden ook een keerzijde en die kwamen nu 
op de Woubruggenaren af. De evacués zijn uiteindelijk niet 
naar "Het Oude Raedthuys” gekomen. Er kwamen wel veel 
veewagens vol met koeien naar het dorp. In de polders rondom 
Woubrugge werden die wagens uitgeladen. De beesten loeiden 
moord en brand omdat hun uiers op knappen stonden. Iedereen 
werd opgetrommeld en je mocht gratis melk halen. Met emmers 
beladen gingen de mensen erheen. Maar er waren zo­veel 
koeien, dat er op het laatst op de grond gemolken werd. De 
melk liep in stromen naar de ernaast gelegen sloten die al 
gauw helemaal wit kleurden. 
"Aan die jammerlijke verspilling dacht ik nog vaak in de 
Oorlogsjaren, toen je bij de boeren moest smeken om één 
litertje melk per dag", vertelt mevrouw Swama zoveel jaar na 
de oorlog. 

Op 15 mei, de dag na de capitulatie, moest Ankie Swama weer 
naar school. Ze zat op de MULO in Alphen aan den Rijn. Zij 
herinnert zich dat ze na schooltijd de vijand gingen 
bekijken. "Die vreselijke monsters wilden we wel eens van 
dichtbij aanschouwen. Iemand zei dat er een grote groep was 
bij de spoorbaan, richting Koudekerk. Met de halve klas 
gingen we er per fiets heen en de eerste vijand die we zagen 
was een slapende jongen met zwart, krullend haar. Hij kon 
hoogstens zestien of achttien jaar oud zijn. We stonden stil 
en wat beteuterd te staren naar dit 'wrede beest', tot hij 
wakker werd en ons ook aan­staarde, waarschijnlijk net zo 
gedesillusioneerd als wij. Er werd geen woord gezegd, maar 
het vreemde uniform gaf de doorslag. Als op commando 
draaiden wij ons hooghartig om en dachten: "Het zijn 
inderdaad on­betrouwbare rotlui die Duitsers. 
Droppen tussen onze linies als vrouwen verklede soldaten en 
sturen zelfs hun kinderen naar een land dat niets heeft 
gedaan. En dan gooien ze ook nog de hele boel plat, zoals in 
Rotterdam'. "Niet die knul haatte je, maar het volk waar hij 
toe behoorde en waar van hij het uniform droeg. 
Onbegrijpelijk voor ons dat hij niet gewoon, net als wij, 
naar school ging in zijn eigen land! 
Wat wisten we toen nog van de Hitlerjugend en dergelijke, 
waarmee ze vanaf hun tiende werden geconfronteerd en 
geïndoctrineerd? Dat hoorden we pas vele jaren later!" 

Het leven begon te veranderen, heel geleidelijk en heel 
sluipend. Er kwamen verboden en geboden. Op school kreeg je 
reepjes papier met veranderde teksten om je geschiedenis- en 
aardrijkskundeboeken enz. aan te passen, tot meerdere glorie 
van het Duitse Rijk. 
Mevrouw Swama: 
"Sommige boeken uit de schoolbibliotheek werden verboden 
verklaard. Ik herinner mij dat het dikke boek "Dokter 
Vlimmen" van mr A. Roothaert op de verboden lijst stond, en 
juist dat wilde je lezen. In zakformaat, op flinterdun 
papier illegaal gedrukt in een geel omslag, heb ik het van 
iemand geleend. Na lezing begreep ik totaal niet waarom het 
verboden was!" 
De inkwartiering kwam ook in Woubrugge. In "Het Oude 
Raedthuys" kwamen reeds in eerste oorlogsjaar, juni 1940, 
mannen van de Luftwaffe vanuit Koudekerk. Het waren oudere 
mannen van vijfendertig tot veertig jaar. De meesten waren 
boeren van het Oostduitse platteland. De groep stond 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -15- 
 
onder aanvoering van een fabrikant uit het Roergebied, 
Eduard Bantzer. Het was een integer en verstandig man die, 
net als de anderen, ook gewoon was opgeroepen en dacht dat 
de bezetting weer gauw voorbij zou zijn. Er werd een 
telefoonlijn aangelegd van "Het Oude Raedthuys” naar een 
soort aarden en met hout verstevigde ronde bunker in het 
land tussen de begraafplaats en Ofwegen. Om de beurt hadden 
twee mannen daar de wacht. Zij moesten aan de telefonist in 
de Rechtkamer melden wanneer er vijandelijke vliegtuigen 
overvlogen. 
"Wat een paniek toen de burgemeester ons kwam vertellen dat 
het hotel gevorderd was. Alle kamers boven en de Rechtkamer 
beneden moesten ingericht worden voor de Duitsers. Er kwam 
extra meubilair en wij haalden zo vlug mogelijk alle mooie 
spullen weg. Slechts de grote lange tafel, het grote antieke 
kabinet en de metershoge spiegel bleven staan want, waar 
moest je zo vlug heen met die grote dingen? Alle voorwerpen 
hebben de vijf jaar inkwartiering door de meest 
uiteenlopende soldaten overleefd. 
Maar ••• , in de brede vensterbank stond een grote blauwe 
Chinese vaas. Deze was eens door mijn vader, toen hij nog 
stuurman bij de koopvaardij was, meegenomen van een reis. 
Niemand mocht daar ooit aankomen, dus nu lieten we hem ook 
staan. De soldaten kwamen met veel gekletter en lawaai. De 
volgende dag kwam een dikke soldaat, hij heette Karl, 
beleefd bij ons aan de keukendeur kloppen. Hij vroeg of wij 
die vaas alsjeblieft weg wilden halen, want ze waren bang 
dat hij anders kapot ging. Met verstarde gezichten keken we 
elkaar aan. ‘De vaas’ hijgde mijn vader nerveus en hij ijlde 
naar de Rechtkamer. Midden op de tafel, omringd door 
soldatenuitrustingen, stond die prachtige vaas. De 
onderofficier wilde hem beleefd overhandigen, maar vader 
schreeuwde: “Nee, afblijven, ik hem zelf wel”. Hij rende er 
mee naar de deur die op dat moment weer openging omdat er 
een niets­vermoedende aflossing van de wacht binnenkwam. 
De deur kwam tegen de vaas en de stukken vlogen in het rond. 
De Duitsers kropen op de grond om de broken bij elkaar te 
zoeken. Stuk en wel heeft de vaas vijf jaar in een donkere 
hoek van een kast gestaan. Er was ook geen goede lijm meer 
om hem te kunnen repareren. Na de oorlog stond hij weer, 
geschonden weliswaar, op de vensterbank. Goed dat hij toen 
in 1940 is weggehaald, anders was hij bij ongeluk met die 
pantservuist in augustus 1944 - die het hele raam met zijn 
paars antieke ruitjes er totaal uitsloeg zeker helemaal aan 
gruzelementen gegaan", vertelt mevrouw Swama. 
"Die eerste inkwartiering bleef erg lang. Ze hoorden zo 
langzamerhand bij de entourage van het dorp en het huis. 
Mijn moeder moest voor ze koken. Daarvoor kregen we extra 
rantsoenen, wat we weer mooi konden gebruiken voor het 
restaurant. Af en toe verdween er een en kwam er een ander 
in zijn plaats. Maar de chef en de meeste anderen bleven tot 
deze telefoonpost in 1941 werd opgeheven. Ze konden het toen 
zeker niet meer bijbenen met al die overvliegende Engelsen!"
 
De winter van 1940 op 1941 was streng. Er waren 
schaatswedstrijden op de Woudwetering en de Heimanswetering. 
De Duitsers stonden er altijd naar te kijken en de rijders 
aan te moedigen. Voor hen hoefde de oorlog ook niet. Mevrouw 
Swama: “Ik heb ze ook nooit elkaar horen groeten met 'Heil 
Hitler’, noch gezien dat er een portret van de Führer was 
opgehangen. Een die ook van het begin tot het einde is 
gebleven, was ene Lorentz een man met een dikke, kale, rode 
kop. Met z’n kepi op leek het nog wat! Hij dronk en er waren 
vrouwen en meisjes in het die wel wat in hem zagen. Wat, dat 
weet ik tot op heden nog niet. Hij zat aan het 'Funkgerät' 
(telefoonapparaat) bij het raam en kreeg daar dan briefjes 
toegeworpen. Wanneer hij mij door de altijd openstaande deur 
in de hal zag lopen, vroeg hij me die briefjes voor 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -16-
 
hem te vertalen. Ik was toen veertien en vond dat die 
vrouwen idiote dingen schreven aan zo’n lelijke vent". 

Er kwamen en er gingen nieuwe inkwartieringen. "De 
burgemeester, die later nogal verguisd werd omdat hij 
"langzaam" deed wat hem bevolen werd (volgens mij nog altijd 
beter voor de rust in het dorp en de inwoners dan dat hij 
wegens té grote vaderlandsliefde vervangen werd door een 
NSB-burgemeester) wist ons altijd te vinden via veldwachter 
Terhorst. Mijn vader was dan iedere keer laaiend. Had hij 
alles weer uitgemest en ingericht en draaide het hotel weer, 
of daar begon het gedonder voor de zoveelste maal. Hals over 
kop alles weghalen, opruimen en het gebonk op de trap begon 
weer. Dit werd afgewisseld met hotelgasten of ook wel alleen 
de Rechtkamer als ‘Schreibstube’ en de kamers met gasten, 
onderduikers, evacués, zwarthandelaren, Joden, alles liep 
door elkaar heen en bemoeide zich totaal niet met elkaar. De 
grote bovenzaal werd beurtelings gebruikt als Duitse 
bioscoopzaal en feestzaal voor soldaten die naar het front 
in Rusland moesten. 
Ze werden vol bier gegoten, zodat ze volledig van de kaart 
raakten. Hierdoor zouden ze de volgende dag zeker niet 
beseffen dat ze richting Oost vertrokken. 

De bovenzaal deed ook wel dienst als slaapzaal voor 
Werry-roeiers, jongens en meisjes, ieder aan een kant, met 
een drooglijn vol oude gordijnen ertussen. Helaas kwamen die 
gordijnen tot een halve meter boven de grond. Zo staande zag 
het er kuis uit, maar liggend op ma­trassen op de kale vloer 
was het beslist een gezellige boel. 
Niemand mocht meer naar het buitenland met vakantie. De 
eerste jaren mocht je nog wel zeilen op de Braassem. De 
meest uiteenlopende grootheden kwamen uit arren moede hun 
vakantie dan maar in Woubrugge doorbrengen. Ze sliepen op 
geïmproviseerde bedden in haastig in elkaar gespijkerde 
kamertjes van coulissen op het toneel en in de grote zaal, 
omdat de kamers weer eens bezet waren door de soldaten. 

‘s Winters was er zo mogelijk kerk in deze zaal "Toen de 
organist het liet afweten in de eerste winter van de oorlog, 
moest ik dan maar achter het orgel. Ik had toch pianoles en 
dan kon je toch zeker ook wel op een orgel spelen, want dat 
hoefde niet zo vlug. Alle 8-tjes uittrekken en wat oefenen 
met de pedalen, zodat dat rhytmisch ging. 
Dinsdags moest de uitgenodigde predikant de nummers van de 
gezangen doorgeven, zodat ze van tevoren konden worden 
ingestudeerd. Ik moest er altijd aan denken een maat eerder 
te spelen dan er gezongen werd, om zo de toon aan te geven 
en ook nog een stukje vooraf en een stukje bij het uitgaan 
te spelen. Het belangrijkste was echter het stuk na de preek 
uit een orgelboek. Dit paste ik zelf aan bij het type 
dominee. Een 'donderstuk' bij ds. G. Westmijse, en een 
‘lief’ stukje bij een zachtaardige dominee. 
Op een zondagmorgen was het zover. Een Duits schip, 
gerepareerd op de werf "De Dageraad", liep weer eens vast 
tussen de brughoofden. Normaal was dat een pretje waarvoor 
het hele dorp uitliep. Een prachtig gezicht, dat 
zenuwachtige gedoe van die Duitsers op dat schip en de 
Duitse wacht in het dorp. Muurvast zaten die schepen 
meestal, snijbranders en andere werktuigen van Van Luling 
moesten er aan te pas komen. Maar dit keer ging net de kerk 
aan en ik speelde al voor de derde keer het vijf minuten 
durende voorstukje. Toen stonden er nog verschillende 
kerkgangers aan de andere kant van de brug. Iedere neus 
telde voor dit protestante gezelschap, dus ik speelde maar 
weer het voorstukje. Langzaam, snel, met een extra triller 
erin, meer variaties had ik ook niet. Het angstzweet brak 
mij uit, en het noodlot wilde, dat ik last had van een 
steenpuist op een zekere plaats, die het zitten op dat harde 
houten orgelbankje haast onmogelijk maakte. 
Waarom ik niet gewoon dat stukje van de vorige keer ter 
variatie speelde, weet ik nu nog niet. Ik hamerde maar door, 
steeds hetzelfde deuntje. Ik vervloekte de brug, dat schip 
en die stomme Duitsers die 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -17- 
 
niet varen konden. En daar verdiende je nu f 2,50 per keer 
mee!"
 
Vanaf 1942 waren de meeste scholen gevorderd en werd er 
halve dagen les gegeven in geïmproviseerde lokalen, zoals af 
en toe in de bovenzaal van "Het Oude Raedthuys”. 
In Leiden waren ruilwinkels. Kleding en vooral schoeisel 
werd geruild tegen levensmiddelen. "Mijn schoenen voor mijn 
eerste eindexamen in 1942, maat 42 (drie maten te groot!) 
	waren geruild tegen een pakje custard. Ik kreeg er 
levensgrote blaren in en zakte prompt. Het jaar daarop 
slaagde ik cum laude, maar was achteraf te ziek van de 
zenuwen om deel te nemen aan het feestje met echt ijs, dat 
mijn vader mijn klasgenoten aanbood". 

In juni 1943 kwam er paardenvolk - plm. driehonderd man 
sterk – naar Woubrugge. Alle boeren kregen Duitse paarden 
met hun verzorgers in de stal. In de twee scholen sliepen de 
gewone soldaten; de officieren werden ingekwartierd in de 
grootste huizen van het dorp. Ze bleven een paar maanden en 
de onderlinge verstandhouding tussen de bewoners en de 
soldaten was op het laatst nog moeilijk vijandig te noemen. 
Hun chef was museumdirecteur. Een heel kunstzinnig man die 
zich doodongelukkig voelde in het leger. Je zag hem 
praktisch nooit. Bij het appèl 's middags op het erf van 
“Het Oude Raedthuys”, waar de hele groep moest aantreden, 
liet hij zich nooit zien. Hij was een groot wijnkenner. 
Wanneer hij weer een dure fles 'soldaat' maakte, vertelde 
hij zo het een en ander aan hotelier Swama. Zijn museum was 
vernield door de bommen. Kort voor ze naar het Russische 
front zouden vertrekken kreeg hij bericht dat zijn vrouw en 
zoon bij een bombardement omgekomen waren. "Je zag hem 
iedere dag meer inkrimpen. Van één van zijn soldaten die nog 
een keer schreef via de normale post - een zwaar vergrijp in 
die dagen - hoorden we van zijn droevig einde. Het was vlak 
voor ze de grens overgingen. We waren hier toch wel stil 
van. Dit was een hoogstaand mens, die ook niet anders kon. 
Op dienstweigeren stond de kogel, zoals ieder land in oorlog 
dat kent". 

Er waren Joodse onderduikers in het dorp, die er niet als 
zodanig uitzagen. Ze liepen gewoon in een overall zonder 
ster. Er waren ontelbare vreemde jonge knullen, allemaal 
opeens boerenarbeider. Ze wisselden nogal eens. Er waren wat 
jongens die zwart handelden. Ze vroegen woekerprijzen en 
niet alleen aan de Duitsers, maar ook aan hun eigen 
landgenoten. Op zwarte handel stond een strenge straf. 
Mevrouw Swama: “Van één weet ik, dat hij hierdoor in een 
concentratiekamp is omgekomen”.
 
Zogenaamde echte 'moffenmeiden' waren er niet. Alleen een 
paar te vlotte jonge meisjes en vrouwen die wat te veel 
lonkten naar de soldaten. Kwaad deden ze alleen zichzelf 
daarmee, althans, wat hun goede naam betrof. Duitsers zelf 
dachten alleen maar aan de veroveringen die ze nu konden 
maken. Verraadsters waren er niet bij. Deze ‘vriendschappen’ 
waren ook alleen met soldaten die lange tijd in het dorp 
verbleven. Zoals ook Hollandse mannen, te werk gesteld in 
Duitsland, met Duitse vrouwen omgingen of met Russische 
dwangarbeidsters. Tegen de natuur kun je toch niet vechten. 
Liederlijke gedragingen zijn echter nooit voorgevallen, 
behalve in het café van Den Brave: "Daar hadden wij heel 
veel last en narigheid door, zoals nachtelijke 
schietpartijen door dronken soldaten. Meestal vreemden met 
vreemde vrouwen. Er werd daar veel drank verhandeld. Het 
stond zelfs slecht bekend bij de bezetting. 
Doorgewinterde verraders hadden we bij mijn weten niet in 
het dorp, hoewel je vijf jaar lang wel op je qui vive 
hiervoor bleef. Er werd door deze of gene wel eens daarmee 
gedreigd, meestal uit broodnijd. Slechts in een enkel geval 
werd het wel eens in daden omgezet wat echter nooit groot 
uitpakte. Het is zo gemakkelijk achteraf
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -18- 
 
te bekritiseren, maar een mens wordt gemaakt door de 
omstandig­heden waarin hij verkeert, en daarom: wie zonder 
zonden is, hij werpe eerste steen. Zich verzetten tegen de 
bezetter deed iedereen op zijn eigen wijze en zoals het op 
een bepaald moment uitkwam. Daarom krijg ik altijd wat de 
kriebels bij het woord 'verzetsheld'; het is zo beladen", 
zegt mevrouw Swama. 

De jongens die tussen 1940 en 1945 als vrijwilliger met het 
Nederlands Legioen aan het Oostfront vochten, werden voor 
straf na de oorlogsjaren voor drie jaar in Nieuw-Guinea te 
werk gesteld. Veel onderduikers en BS-ers gingen in 1945 als 
enthousiaste oorlogsvrijwilligers voor vier jaar via 
Engeland naar Nederlands-Indië. Ze hebben ieder voor zich 
een ideaal voor ogen gehad. Eind 1949 kwamen een paar 
groepen toevallig op hetzelfde troepenschip weer terug. 
Tijdens de gesprekken met elkaar in de ziekenboeg kwamen ze 
tot de conclusie, dat ze precies op hetzelfde punt waren 
aangeland: beiden pessimistisch gestemd wat betreft de 
publieke opinie in het vaderland. 
Mevrouw Swama: "De tijd tussen heldendom en boetekleed duurt 
soms maar kort. En het gezegde: "De tijd heelt alle wonden", 
gaat niet altijd op. Ze kunnen zelfs met de jaren meer gaan 
schrijnen. Maar zo is het leven: 	je bent niet de enige, 
hele volksstammen lijden eronder". 

De familie Swama beschikte over een zeilkano. Een 
opschepperig Hauptmannetje wilde hem huren om erin te 
peddelen. "Hij is niet te huur", zei Swama. "Dan vorder ik 
dat ding wel", antwoordde de Duitser. 's Middags moest hij 
klaar liggen. Ankie Swama herinnert zich: "Mijn zus en ik de 
pest in. We hebben toen een handboor gepakt en een paar 
kleine, onzichtbare gaatjes vlak onder het vlonder in de 
zijkant geboord. 's Middags kwam het officiertje met pet en 
al opdraven, met in zijn kielzog wat soldaten. Daar voer hij 
weg, fier en wel. Ver uit de kant zagen we hem plotseling 
rommelen in het bootje. We stonden voor het raam te kijken 
en te wachten. Hij begon te schreeuwen en probeerde op zijn 
hurken terug te peddelen. Maar zo'n kano is erg onstabiel, 
dus moest hij weer gaan zitten. In zijn haast kwam er niets 
van het peddelen terecht. Hij schreeuwde naar de kant dat de 
boot lek was. De gaatjes waren dus groter dan we dachten! De 
kano zonk steeds dieper en het peddelen ging dientengevolge 
steeds zwaarder. 
De soldaten keken naar ons en grinnikten. Wij deden heel 
boos dat die man niet voorzichtig was en nu onze boot kapot 
had gemaakt. Toen hij eindelijk half verzopen aan de kant 
kwam, met alleen zijn fiere pet nog en daaronder een paars 
gezicht, had mijn vader het niet meer van het lachen. Die 
dook ergens ver weg het huis in". 

"Toen de troep de eerste keer luid zingend in Woubrugge kwam 
aangemarcheerd voor het appèl en het eten in de Christelijke 
school, vergistten ze zich in de brug. Marcheren op die 
dubbele klap ging moeilijk want dan begon die te slingeren. 
Als dronkemannen liep de groep te wankelen en het zingen 
ging uit als een nachtkaars. Daarna werd er gemarcheerd en 
gezongen tot de brug, dan volgde het bevel: "uit de pas!" en 
eenmaal over de brug moesten ze de draad weer oppakken. Dat 
de helft dan plotseling niet meer wist waar geëindigd was en 
dus ook fout begon, was iedere keer weer komisch om te 
horen!" 

"Razzia's van mensen hebben we nooit gehad in het dorp", 
herinnert mevrouw Swama zich. "Wij vielen onder een andere 
Ortskommandatur dan bijvoorbeeld Alphen aan den Rijn en de 
Woubrugse Ortkommandant zag het nut van razzia’s niet in. 
Wel had er op het eind van 1944 een fietsen­razzia door de 
SS plaats. Gelukkig hadden we toen inkwartiering van een 
groep groen geklede marinejongens, die de meeste fietsen 
weer van de wagen plukten. Volgens hen hadden ze de fietsen 
zelf iedere dag 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -19- 
 
nodig, en was het toch niet netjes dat de SS zelfs hun eigen 
wapenbroeders bestal. Zo kregen de meeste dorpelingen hun 
eigendom weer terug".
 
In de donkerste oorlogswinter, namelijk die van 1944 op 
1945, was er één lichtpuntje: in "Het Oude Raedthuys'! had 
men na maanden van in­kwartieringsellende eindelijk weer een 
normale bezetting. Een groep van tien matrozen van zeventien 
à achttien jaar en hun chef, de boots­man Lange van 
drieëntwintig jaar. Bij gebrek aan schepen liepen ze in 
groene uniformen met een ankertje erop en waren tot 
infanterie gebombardeerd. Ze waren zo van de schoolbanken 
geplukt, waar ze na de oorlog ook weer naar terug gingen. 
Soldaten beneden de negentien jaar werden niet 
krijgsgevangen gemaakt na de oorlog in de Engelse 
bezettingszone. Hun vuurdoop was in de laatste dagen van 
september 1944 in Oosterbeek geweest bij de slag om de brug 
van Arnhem. De chef hield er een ijzeren discipline op na. 
De controle bij de brug over de Heimans­wetering in 
Woubrugge was nog maar een wassen neus en pikken uit de 
fietstassen van mensen die op hongertocht waren kwam ook 
niet meer voor. Er waren ook geen nachtelijke schietpartijen 
meer. Kwamen er 's nachts vreemde troepen door Woubrugge, 
dan konden de dorpelingen rustig doorslapen. 

Ankie Swama: "Mijn vader en ik hadden vreselijk veel last 
van onze maag en bloedende darmen. Door de suikerbieten en 
de tulpenbollen denk ik, die ik op school te eten kreeg. Een 
soldaat bracht toen iedere dag een liter melk en wat Duits 
brood. 
5 december 1944 hebben we met onze club, vier jongens en 
vier meisjes, met toestemming van de chef voor Sinterklaas 
gespeeld. Dat was 's avonds tot ver na acht uur, in de 
zogenaamde Sperrtijd. We bonkten op de ramen en deuren van 
huizen waar veel kinderen woonden; je kende tenslotte 
iedereen in het dorp. 'Wat zullen die mensen geschrokken 
zijn', bedachten we achteraf. In die tijd betekende dat 
geluid meestal niet veel goeds. In de pakketten zat 
opgeknapt speelgoed en wat eetwaar." 

Kort daarna verlieten de marinejongens "Het Oude Raedthuys". 
Ze namen hun intrek in het gemeentehuis. Hun Oberst in 
Aalsmeer vermoedde spionage vanwege een ten voeten 
uitgetekend plaatje van de Rechtkamer, met onder andere alle 
munitie-onderdelen erop. "Na vier jaar ijverig rommel 
opvegen met mijn stoffer en blik had ik eindelijk een kleine 
fout gemaakt. We hadden we geen stroom meer, dus waren we ‘s 
avonds na donker gesloten. Jammer voor de jongens van het 
dorp, de onderduikers en de soldaten. Er kon niet meer 
gebiljart, of iets gedronken worden. Bovendien konden de 
laatste nieuwtjes niet meer uitgewisseld worden”, vertelt 
mevrouw Swama. 

Op eerste kerstdag had de chef toestemming gegeven, dat de 
kerkklok na twee of drie jaar weer even mocht luiden. Het 
vroor en de zon scheen; men kwam helemaal in de 
kerststemming. De andere dag was het nog steeds mooi 
vriezend weer. Het ondergelopen land bij Ofwegen was 
eigenlijk "Sperrgebiet". Mevrouw Swama: "We kregen 
toestemming van de chef om daar te schaatsen onder de 
belofte, dat hij onze schaatsen een keer mocht lenen. We 
zwierden over het ijs. De scheuren vlogen voor je uit, want 
zo dik was het nog niet. In een mum van tijd was het hele 
dorp aanwezig. De soldaten kregen van iedereen schaatsen te 
leen, en we lachten ons suf om hun wanhopige pogingen om op 
de been te blijven. 

In januari 1945 was ook de Heimanswetering dichtgevroren. 
Daar hebben we toen nog veel gereden, tot zelfs na acht uur 
bij volle maan. De marinejongens stopten ook niet, dus 
waarom wij dan wel? Tegen de tijd dat de patrouille uit 
Aalsmeer de wacht kwam kontroleren werden we snel naar huis 
gestuurd. Maar toen het steeds kouder werd, reden we 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -20- 
 
niet meer. Je kreeg er teveel honger van en die was niet 
meer te stillen. Op een zondag in januari hebben we nog een 
sneeuwbalgevecht met alle jongelui uit het dorp gehouden. We 
hebben als gekken geschreeuwd, gegild en gelachen. De vijand 
deed even hard mee. De oorlog was een moment vergeten". 

Eind januari werd de groep omgeruild met een stel uit Oude 
Wetering. 
Reden: ze werden te eigen met de plaatselijke bevolking. 
"Fraternisierung" heette dat en was streng verboden. De hoge 
heren in Aalsmeer waren bang dat, wanneer het nog eens op 
schieten aan zou komen, zij de kogels uit hun geweren zouden 
halen. 

"We hadden drie maanden lang weer tamelijk normaal kunnen 
slapen en leven en waren in ieder geval weer bestand tegen 
alle ellende die daarna nog over ons kwam. En eerlijk is 
eerlijk: een van die groep heeft mijn vader na de oorlog per 
brief zijn excuses aangeboden voor alle narigheid die zijn 
volk ons, Hollanders, had aangedaan". 

Op 10 juni 1944 noteerde zij in haar dagboek: 
“....Herman Göring Pantzer-troepen vannacht gekomen .. .. .. 
We zitten op een kruitvat ... ... .  Overal controle en we 
breken onze nek over de Deckungslocher... " 

22 juni: 
"Vliegtuig brandend neergestort bij de tankgracht. Twijfel 
Duits of Engels toestel ••• Met Chris de tankgracht 
overgezwommen en stil de glibberige steile kant opgekropen, 
zonder dat de wacht ons zag ••• De motoren zijn in de krater 
blijven liggen en delen van de twee Engelse piloten zijn in 
de tuin van Verbeek begraven". 

5 september: 
"De allerlaatste Duitsers, zo dronken als een lor, in een 
bus die het vertikte en toen opgeduwd werd door de 
dorpelingen en getrokken door een aftandse auto, richting 
Alphen vertrokken ••• 
 De uitgegraven radio’s staan overal bij open ramen keihard 
te loeien. . . . Vannacht gaat de brug de lucht in, zegt 
men. 
 De boot van Windhorst, die vannacht door de brug voer, 
vanuit de lucht beschoten. Jammer, niet geraakt of juist 
gelukkig, want nu staat alles er nog.. .. " 

15 oktober: 
" .. .. Voor de zoveelste keer dranklevering door de 
Technische Noodhulp bij Den Brave. Groot feest vannacht. Ze 
schieten op alles wat beweegt.. .. Die vreemde meiden 
gillen, ook stomdronken natuurlijk .. 
.. De Rottenführer (Gefreiter bij de SS I soldaat lste 
klasse) uit Alphen zette vader in badjas voor de grote 
spiegel en wilde hem aan zijn mes rijgen .. ..Ze rennen nu 
als gekken door de gangen en rukken aan de gesloten deuren. 
"Aufstehen, Frühsport", gilt die idioot .. ... Wij zitten 
bij het open raam om er zo geruisloos mogelijk uit te 
springen (onze slaapkamers waren op de begane grond aan de 
zuid-oostzijde). Al de derde groep die gek van die drank 
wordt. De Feldwebel nam de schade de volgende morgen op. 
Slechts een ingetrapte deur en drie versplinterde stoelen. 
Bij Den Brave is dit keer alles kort en klein geslagen .. .. 
 Ze zijn weg, plotseling; zeker in het SS-strafbataljon naar 
Rusland, zoals een vorig stel. Het hele dorp werd door die 
lui geterroriseerd". 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -21- 
 

Diezelfde maand is de hele groep gesneuveld ergens in het 
zuiden, ook de doodsbange Pool en de Duitse schooljongen 
(van ongeveer zeventien jaar) die wilden deserteren. 

4 januari 1945: 
"Alle mannen van zestien tot en met veertig jaar moeten zich 
melden. Anders volgt verbeurdverklaring van hun bezittingen 
en gevangenisstraf. De bevolkingsregisters hebben de 
Duitsers al ingepikt. Tien man hebben zich gemeld, de rest 
duikt onder". 

29 januari: 
"Ruilhandeltje: een halve mud tarwe en een zak suikerbieten 
voor vijftig sigaren. Deze week maar 500 gram brood. Geen 
kaas ­en vleesbonnen toegewezen. Dus dat wordt weer dik 
worden van de vervangingsmiddelen en suikerbieten .. .. De 
Ortskommandant in Gouda wil geen razzia’s in zijn gebied. 
Boffen wij even. Daartoe hoort wel Woubrugge, helaas niet 
Hoogmade. Dat is Leids gebied en daar ben je je leven niet 
zeker". 

9 februari: 
" .. .. ga nog ieder dag naar school in Leiden op mijn 
fiets, met of zonder lekke band en loop dan kilometers. Voor 
de fiets­razzia heb ik een foefje en dat werkt nog steeds". 

23 februari 
" .. .. de krantjes met nieuws droppen we nu op bepaalde 
punten. De mensen moeten ze dan zelf bij donker doorgeven .. 
..". 

17 maart: 
" .. .. de 13de is ook ons eerste clublid Kareltje (van 
Seventer) doodgeschoten. Verder zeg ik niks .. ... ". 

21 april: 
" ... .. Vijf grote schepen in het dorp met 
"Voedselvoorziening" erop, maar 226 man SS onder de luiken. 
Waar blijven de jagertjes ..?

28 april: 
" .. .. in Oude Wetering voor de tweede maal de brug 
opgeblazen. Eerste voedseldroppings op Valkenburg, een groot 
pakket valt uiteen in honderdveertig kleine pakketten .. ... 
". 

4 me1: 
" .. .. iedereen heeft darmcatharre, zelfs de boeren. Door 
de plotselinge overdaad, denk ik. In februari nog 260 
calorieën en nu met het Zweedse brood 750 calorieën per dag 
.. .. ". 

5 mei: 
"Gisteravond alvast optocht gehouden met vlaggen en fakkels. 
En maar zingen .. .. 
7.45 uur: de mensen lopen al buiten in oranje;  
8 uur: capitulatie, maar nog geen vrede. De vlaggen moeten 
weer naar binnen van de BS en de Duitsers; de Tommies moeten 
eerst komen om de Duitsers te ontwapenen. De bruggewacht mag 
alle nieuwsblaadjes lezen. Dan horen ze ook wat, want ze 
hebben geen verbinding meer". 

6 mei: 
.. .. De kerkklok luidt deze dag voor de tweede maal. De 
wacht staat nu voor de pastorie .. .. In de omtrek relletjes 
tussen de BS en de SS .. .." 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -22-
 
7 mei: 
.. .. de luchtmachtsoldaten hebben de munitie vanonder de 
brug weggehaald en op een schip geladen. Ze hielden toen hun 
galgenmaal van (Zweeds?) witbrood, boter, eieren en koffie. 
De afgeschoten lichtkogels branden op straat. Het halve dorp 
stond er omheen. Toen gingen ze weer weg, uitgeleide gedaan 
door de met vlaggetjes zwaaiende kinderen .. ..
Tot een uur 's nachts weer optocht .. ..  

8 mei: 
" .. .. de BS in werking .. .. Chris en Lini heel stoer in 
blauwe overalls. Zeven meisjes kaal geschoren, de commandant 
van de BS en de gereformeerde predikant ds. K. Dronkert 
maakten er een einde aan. Ik geloof dat ze zo ongeveer 
iedere vrouw op hun lijstje hadden staan. Zal ik eens een 
lijst maken van zwarthandelaars die de Rechtkamer in- en 
uitliepen om met de Duitsers te handelen... ? 
Eenentwintig NSB-ers en Duitsgezinden opgehaald. 
De Duitsers zijn eindelijk vertrokken. De onderofficier 
wilde niet weg. De dominee heef de man met een snoepje en 
een liedje zingend in de auto meegekregen .. .." ‘Tommies in 
een auto’ gilde op­eens iemand. Iedereen rende naar buiten. 
Maar toen de open auto uit de polder het dorp inreed, bleken 
het vier hoge Duitse officieren zonder pet, die stomverbaasd 
naar ons gezwaai zaten te kijken. De NSB-ers en de 
kaalgeknipte meisjes moeten het uitgewoonde gemeentehuis 
schoonmaken; daar komt de BS in ..... " 

Op 9 mei was het prachtig weer. ‘s Avonds werd er in 
Woubrugge een geïmproviseerde gondelvaart gehouden. Ankie 
Swama had met haar vriendenclub een zeilboot prachtig 
opgetuigd met lampions en vetpotjes. Ze zat voorop 
gedrapeerd in een grote vlag. ’s Middags verdwaalden er twee 
Engelse officieren in Woubrugge. Ze kregen van hotelier 
Swama een borrel en kaas en bloemen van de BS. Na precies 
vijf jaar voelde Woubrugge zich weer echt vrij ... 

Zie daar wat korte impressies van Woubrugge tijdens de 
Tweede Wereldoorlog en wat persoonlijke herinneringen van 
mevrouw Ankie Swama. We realiseren ons, dat het lang geen 
echt beeld geeft van deze zenuwslopende en angstige periode 
uit onze plaatselijke geschiedenis. We hebben u echter iets 
willen vertellen en zij die deze tijd niet hebben meegemaakt 
een klein beetje de indruk willen geven hoe het er in die 
dagen in onze gemeente aan toe ging. Het is inmiddels drie 
jaar geleden  dat mevrouw Swama ondergetekende aanbood wat 
gegevens over de oorlog mee te delen. Zij zelf zegt nu: 
"Anders hadden mijn dagboeken nog steeds onaangeroerd onder 
in een kist gelegen." 

In de aanhef van dit artikel wordt de heer M. Ludwig uit 
Munster genoemd. Hij heef geholpen bij foutieve 
interpretaties uit die tijd. Hij was ook de soldaat die D.P 
Swama indertijd zijn excuses maakte. Mevrouw Swama schreef 
mij: "Achteraf bezien vond ik het toch erg moeilijk. Zelfs 
na veertig jaar mag je eigenlijk nog niet die tijd objectief 
beschrijven. Toendertijd was een verkeerd woord al genoeg om 
je aan het kruis te nagelen, laat staan een verkeerde daad 
en dat gold aan beide zijden. Iets positiefs over de 
Duitsers is voor onze generatie nog een taboe. Het moet 
zwart en negatief zijn, en je moet nog steeds de Duitsers 
haten van jong tot oud, dan is het goed. Ik word er zo 
moedeloos van. Toen ik de eerste keer dit verslag las vond 
ik het zo verademend en dacht: "Fijn, nu kunnen we weer 
normaal doen. Maar wanneer je dan in de krant leest over die 
controverse tussen Reagan en de Joden en je bekijkt en 
beluistert al die herdenkingsfilms op de tv, 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -23- 
 

dan merk je dat er niets veranderd is. Sterft dat met mijn 
generatie uit, of gaat het steeds zo door? Mijn kinderen 
stellen er weliswaar totaal geen belang in en zeggen dat ze 
doodziek van deze herdenkingsmaanden worden. Nou ja, ik 
trouwens ook. Ik hoop werkelijk dat ik niets doms gedaan heb 
door mijn persoonlijke herinneringen aan de openbaarheid 
prijs te geven. Op een bepaalde de leeftijd ben je 
hypergevoelig voor deze dingen. Negatieve kritiek kun je 
moeilijk verstouwen. Vandaar ook misschien, dat er door mijn 
leeftijdgenoten zo terughoudend over die tijd van weleer 
gesproken wordt. Ikzelf kijk liever vooruit en niet achterom 
naar wat geweest is. Er zal steeds oorlog en tweespalt 
tussen landen en volkeren blijven. Om het verre verleden te 
blijven koesteren vind ik niet juist voor de nieuwe 
generatie. Zij moeten zorgen dat ze beter met elkaar leven 
en dat gaat moeilijk wanneer de negatieve dingen van het 
verleden er steeds bijgehaald worden." 
VAN DER WERELD 
  
Stützpunkt
Woubrugge was tijdens de Tweede Wereldoorlog een 
"Stützpunkt". Er zijn enkele namen bewaard gebleven van 
Duitsers die hier omstreeks augustus 1944 in "Het Oude 
Raedthuys" waren inge­kwartierd. Het ging om een twintigtal 
man. Het waren: 
Stützpunkt-Kommandant:  Maschinist  Tiedeman. 
    Gefechtsvorposten:  Bootsmaat   Innig 
                        Matroos     Derichs 
                          "         Stratenschulte 
                          "         Langenhof 
                          "         Kolmes 
                          "         Striet 
                          "         Hilligardt 
         Panzersperre:  Bootsmaat   Baumgarten 
                        Matroos     Menke 
                          "         Coenen 
                          "         Greshake 
                          "         Humpert 
                          "         Hüsken 
                          "         Gradke 
               Melder:    "         Dullassek 
                          "         Jax 
   Luftraumbeobachter:    "         Lohman 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -24-
 
  
Een Duitser vertelt 
In deze aflevering van "De Jacobsladder" vertellen 
verschillende mensen, Hollanders, iets over de bewogen jaren 
1940-1945. Er was echter ook nog een andere kant, namelijk 
die van de bezetters. De redactie is in de gelegenheid 
geweest om ook een gesprek te voeren met iemand van de 
"andere kant", namelijk met M. Ludwig te Münster. Hij maakte 
des­tijds deel uit van een groep jonge marinemensen die 
enige tijd in Woubrugge was gelegerd. Ludwig, tegenwoordig 
ingenieur, vertelt: 
“Ik ben midden oktober 1944 naar Woubrugge gekomen. Wij 
vormden een groep van tien jongelui, waarvan de gemiddelde 
leeftijd in die tijd ongeveer achttien jaar was. We kwamen 
van Oosterbeek, van de slag om Arnhem. Onze opgave in 
Woubrugge was, om de brug over de Heimanswetering te 
bewaken. Verder moesten we passanten naar hun papieren 
vragen.
We logeerden in die tijd in "Het Oude Raedthuys", tot begin 
december. Daarna werden we ondergebracht in het 
gemeentehuis. Het contact met de Woubruggenaren was goed te 
noemen, al waren we aanvankelijk niet direct met ze 
bevriend. Later heb ik wel horen zeggen, dat we de beste en 
prettigste groep waren die ooit in Woubrugge geweest was. De 
winter van 1944 op 1945 was een heel strenge. "Het kwam wel 
voor dat we van de twee uur wacht op de brug, meer dan een 
uur bij de brugwachter in zijn huisje zaten", vertelt 
Ludwig. "De mensen die in Woubrugge de brug passeerden - in 
den regel vrouwen of mensen van jongere leeftijd - kwamen op 
fietsen zonder banden, zodat je ze al van een of twee 
kilometer afstand kon horen aankomen".
Als je controleerde, wat hadden die mensen dan bij zich? 
"Nou, een pakje boter of wat kaas, een paar aardappelen. Ik 
kan me niet herinneren dat een van onze mensen ooit van de 
Woubruggenaren iets heeft afgenomen. Ik persoonlijk in ieder 
geval niet". 
Een bijzondere situatie was nog de schaatstoer op het 
ondergelopen land. Ludwig: "We leenden schaatsen van de 
mensen. Ik geloof, dat ik de schaatsen van vader Swama heb 
gehad. Van Schijf en Westmaas en anderen kregen we ook 
schaatsen. We hebben een heerlijke schaatstocht gehad 's 
avonds op de wetering en de volgende dag 
sneeuwbal-gevechten.  
Het hele dorp deed mee: jongens, meisjes en wij met zijn 
tienen. We waren jonge honden, daar kon je niet ernstig mee 
blijven". 
Het kwam wel voor dat de Duitsers een overschot van hun 
voedsel aan de plaatselijke bevolking gaf. De angst voor de 
Duitsers was goeddeels weg  bovendien was deze groep 
mariniers niet lastig. "Ik geloof dat er een goede 
verstandhouding was met de mensen. Op een keer kwam de SS om 
fietsen te halen. Maar dat hebben we verhinderd. We zeiden 
tegen de SS: "Dat kan niet, dat zijn onze fietsen, die 
moeten wij hebben. Geef maar terug". De zin van de oorlog 
was niet tot ons doorgedrongen. Wij vonden het zo 
langzamerhand ook een beetje belachelijk worden allemaal. Er 
werd mij eens gevraagd, of ik werkelijk geloofde dat 
Duitsland de oorlog zou winnen. Dat beantwoordde ik met: 
"Ja, want we hebben nog ons geheime wapen". Maar diep in 
mijn hart geloofde ik allang niet meer in een Duitse zege. 
Later werd mij gevraagd waarom ik dat zei. Ik antwoordde "Ik 
moest toch ergens in geloven, anders was ik helemaal 
verloren". Het is hoofdzakelijk denk ik zo: "als je niets 
anders hoort dan wat je horen moet, ja, dan wordt je daar 
door gevormd". Wij werden jarenlang op school 
geïndoctrineerd. Dat was het systeem, zoals dat vandaag de 
dag in Oost-Duitsland nog het geval is. En net als in Iran, 
die dictatuur. Bij Hollanders was dat precies andersom, want 
die dachten: "dit blijft nooit eeuwig". En daarmee konden 
zij het volhouden", besluit M Ludwig zijn verhaal. 
Na enige maanden dienst te hebben gedaan vertrok hij met 
zijn groep naar Middelharnis, waar ze ook bewakingswerk 
moesten doen. 
HANS VAN DER WERELD 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -25- 
 
  
J.Hopman
INTERVIEW MET DE HEER J. HOPMAN 
De heer J. Hopman was tijdens de Tweede Wereldoorlog 
commandant van de B.S. (Binnenlandse Strijdkrachten) in 
Hoogmade en Woubrugge. In 1936 kwam de heer Hopman naar 
Woubrugge, nadat hij bij de douane aan de Nederlands-Duitse 
grens werkzaam was geweest. Hij werd hier aangesteld als 
commies van de belastingen en bouwde in die functie veel 
‘goodwill’ op onder de bevolking. Dit zou hem in de oorlog 
goed van pas komen. In 1982  kreeg hij het 
"Verzetsherdenkingskruis" uitgereikt wat, zoals hijzelf 
zegt, "voor de helft zijn vrouw toebehoort". 
Hoe bent u in het verzetswerk terecht gekomen? 
“Het begon eigenlijk al in 1940. De toenmalige burgemeester 
vroeg me om een Duitse "welgezindheidsverklaring" te 
ondertekenen. Dit weigerde ik. Door mijn weigering werd ik 
op staande voet ontslagen uit mijn vrijwillige functie bij 
de luchtbeschermingsdienst. Aangezien ik 's nachts meestal 
dienst deed en daar nu verder van was vrijgesteld, bedankte 
ik de burgemeester vriendelijk en verklaarde: “Nu kan ik 
tenminste weer fijn bij mijn vrouw slapen”. 
In 1943 vroeg iemand mij of ik wilde meehelpen met het 
onderbrengen van onderduikers. Er bestond een soort "ruil" 
van onderduikers tussen de plaatsen Kampen, Alphen aan den 
Rijn en Woubrugge. Zo rolde je in het verzetswerk. Ik ging 
ook de verspreiding van illegale blaadjes verzorgen. Ze 
werden uit Leiden bij mij bezorgd door een meisje dat er 
opzettelijk erg slordig uitzag. Ik verdeelde het stapeltje 
blaadjes en zo kwamen ze via-via bij de mensen. Men wist op 
het dorp niet dat ik daaraan werkte. Op een gegeven moment 
kreeg ik van een buurjongen zo'n blaadje, 'hij deed zijn 
vinger op de mond!’ Sinds januari 1945 kwamen die blaadjes 
niet meer via Leiden, maar uit Alphen aan den Rijn. Waar 
precies vandaan, weet ik niet. Je kon maar beter zo min 
mogelijk weten. 
Er werd ook niet gevraagd naar het hoe en waarom. Met mijn 
vrouw had ik de afspraak dat ik haar niets zou vertellen 
want, "wat je niet weet, kun je niet verraden". Bij de 
nieuwe burgemeester zat op een bepaald moment een 
onderduikster, dit wist ik, maar hij wist niet dat de 
distributiebonnen via mij geleverd werden!”  Als er iemand 
in het dorp moest onderduiken zorgde ik ervoor dat zijn of 
haar persoonskaart uit het bevolkingsregister verdween. Op 
het gemeentehuis zaten mensen die we die we konden 
vertrouwen. In september werd mij gevraagd een verzetsgroep 
op te richten. Via-via kregen we veertig man bij elkaar. 
Maar dat je ook fouten kunt maken blijkt uit het feit dat we 
er ook een 'zwarthande­laar' tussen hadden zitten. De BS 
begon in september 1944, daarvoor bleef het bij blaadjes 
rond brengen, onderduikers plaatsen en bonkaarten 
bemachtigen. 
Over die bonkaarten is nog een verhaal te vertellen! 
Ik was op een gegeven moment in het bezit van ongeveer 
dertien stamkaarten. Met deze stamkaarten op het 
distributiekantoor aangekomen vroeg de ambtenaar: "Heb je 
zo’n groot gezin?", waarop ik antwoordde: “Ja, vandaag wel!” 

Dat er ook sabotage werd gepleegd moge uit het volgende 
blijken. De brug was 'ondermijnd', maar de brugwachter en 
zijn helpers schrobden regelmatig de brug zodat de 
springladingen onklaar raakten. De Duitsers deden hun 
springstoffen dan ook later in waterdichte bussen". 
Hoe was de situatie in Hoogmade?
"Daar waren voorzover mij bekend, enkele onderduikers. Op 
mijn verzoek aan de pastoor of hij hulp wilde verlenen aan 
onderduikers, antwoordde hij, "Nee, want als ik wordt 
opgepakt, dan zit mijn kudde zonder herder". "Nu", zei ik, 
"er zijn wel meerdere herders!". Maar zelfs moreel meewerken 
via de preek zou problemen opleveren. 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -26- 
 

Gelukkig waren er wel een paar mensen die meewerkten, zoals 
bij de vorming van de B.S. Er was bijvoorbeeld bij de 
Doesbrug een boer die zijn melk voor de prijs van een 
kwartje per liter bleef verkopen. Na de oorlog kreeg hij 
problemen met de belasting en toen heb ik hem kunnen 
helpen." 
Wat was nu de organisatie en de taak van de B.S.? 
"De mensen die bij de B.S. betrokken waren, wisten alleen 
wie de sectie- of groepscommandant was. Twee van deze 
groepscommandanten waren voormalige marechaussees die 
ondergedoken waren. Ze hadden een groep mensen laten 
vluchten terwijl ze opdracht hadden deze van Rotterdam naar 
Utrecht te brengen. Ik heb nog voor valse papieren gezorgd 
in samenwerking met iemand van de secretarie, die voor het 
inktkussen zorgde. Er waren maar een paar mensen die wisten 
dat ik de commandant was. 
De B.S. was een para-militaire organisatie die ook met 	e 
wapens, o.a. de stengun moest leren omgaan. Ik hen ook niet 
militair geschoold, maar wist toch iets van wapens. Gelukkig 
hebben we nooit hoeven vechten. Via Engeland kregen we hier 
een onderofficier die ons leerde omgaan met wapens. We 
oefenden het in- en uitelkaar halen in een stal aan het 
Weteringpad. Later toen de koeien op stal stonden gingen we 
naar een ondergedoken vrachtschip aan de Wijde Aa, daar 
konden we ook schieten”. 
Wat gebeurde er na de bevrijding? 
"We hadden een lijst van mensen die gearresteerd moesten 
worden wegens N.S.B.-schap of op andere wijze heulden met de 
vijand. Uit hoofde van mijn functie was ik commandant van 
het arrestatieteam.
Toch gebeurden er dingen die niet goed waren en waar ik een 
stokje voor moest steken, bijvoorbeeld het kaalscheren van 
vrouwen en/of meisjes. De gearresteerden werden 
	ondergebracht in beide scholen, vrouwen en mannen 
gescheiden. De meeste gearresteerden (plm. 40) kregen hun 
eten van huis, maar ik moest wel zorgen voor het eten van 
mijn mannen. Dat werd gekocht bij boeren en bereid in "Het 
Oude Raedthuys". 
De gearresteerden, dat wil zeggen de vrijgezelle mannen, 
moesten werken onder andere hout zagen voor het hotel. 
Later zijn de papieren in orde gemaakt, en werd men na een 
maand overgebracht naar Alphen aan den Rijn. 
Vlak na de bevrijding is er nog een fikse ruzie geweest 
tussen mij en de burgemeester want, op 5 mei om ongeveer 
acht uur ’s ochtends wilde hij de vlag uitsteken en een 
speech houden. Op dat moment maakte ik mijn functie bekend, 
en verbood de burgemeester dat te doen. We hadden namelijk 
orders de Duitsers niet te provoceren. 
De burgemeester was ontzettend boos, en vroeg of ik soms op 
zijn stoel wilde zitten. Ds. Dronkert heeft toen de zaak 
gekalmeerd. Woest was hij! Hij is later nog naar het 
Militair Gezag geweest om mijn verhaal te controleren" 
Tot zover een indruk van het interview met de heer Hopman 
die, zoals hij ook in het gesprek aangeeft, getracht heeft 
alles zo goed mogelijk te doen, maar best wil erkennen dat 
er de onvermijdelijke fouten zijn gemaakt. 
HERMAN BOSMAN WIM KORTELING 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -27- 
 
  
Molenfundering
VERBETERING KADE EN BEHOUD MOLENFUNDERING
Het fundament van de in 1914 gesloopte bovenmolen van de 
Oudendijkse polder blijft gespaard! Tegelijk met de 
oplevering van het fietspad, eind 1986, zal ook de oude 
molenvoet een nieuw historisch monument zijn. 
Begin dit jaar werd het bestuur van de historische 
vereniging benaderd door de heer G. Ottevanger uit 
Zevenhuizen met de vraag of onze ver­eniging het voortouw 
wilde nemen in een actie tot behoud van het enige dat nog 
herinnert aan de eens zo fraaie achtkante windmolens op dit 
punt in onze gemeente. Het probleem was, dat de 
werkzaamheden ter plaatse reeds in volle gang waren en hoe 
moet je dan als historische vereniging van Woubrugge dit 
miljoenenplan stilleggen c.q. wijzigen om het molenrestant 
een kans van behoud te geven? 
De heer Ottevanger, werkzaam bij het bureau Molens en 
Monumenten van de Provinciale Griffie, schreef voor ons blad 
een artikel waarin hij een lans breekt voor dit stukje 
molenhistorie. 

We plaatsen het bijgaand. 
De polder Oudendijk grenst in het noorden aan de Wijde Aa en 
in het oosten aan de Heimanswetering. De waterkering welke 
het achterliggend gebied moet beschermen is al jaren een 
zorgenkind. De reconstructie is in 1984 begonnen en zal in 
1985 worden voortgezet. Het fietspad wordt geheel vernieuwd. 
Nabij de jachthaven blijkt het fietspad op een bult te 
liggen. Nader onderzoek leert dat het gaat om de fundering 
van een molen. In het kader van de verbeteringsplannen 
bestaat het voornemen om in 1986 deze bult te slechten en 
daarmee definitief af te rekenen met dit rudiment. 
Wethouder dr J.N. Haasbroek van de gemeente Woubrugge stelde 
in maart 1985 de vraag aan gedeputeerde Borgman of het 
mogelijk is de fundamen­ten te sparen. In deze notitie zal 
getracht worden de zin en de moge­lijkheden hiervan te 
belichten. 

De molens van de polder Oudendijk 
De molenfundering ligt voor ongeveer eenderde onder het 
fietspad. Na­der onderzoek leert dat het gaat om een 
achtkante fundering van flink formaat. Dat klopt omdat de 
polder werd bemalen door twee achtkante windmolens met een 
vlucht (spanwijdte van de wieken) van 27,60 meter. Het waren 
fraaie Zuid-Hollandse molens die het polderwater in twee 
etappes opmaalden tot aan het peil van Rijnlands boezem. Dit 
gebeurde met vijzels met een diameter van 1,60 meter. Een 
technische bijzonder­heid was dat de vijzels aan het 
ondereinde over een lengte van twee meter een diameter 
hadden van 1,70 meter. Deze verbreding werd toege­past om de 
molens met een zo hoog mogelijk rendement te laten 
functio­neren. 
De stichting van de polder Oudendijk dateert van 1626. Op 6 
maart 1727 verleenden Hoogheemraden van Rijnland aan: 
"Schout ende poldermeeste­ren van den Ouwendijkse Polder 
binnen Esselickerwoude, als ten versogt ende gecommitteerd 
van de ingelanden van de Oudendijkse ende Boe pol­ders, 
beijde binnen Esselickerwoude gelegen" vergunning tot het 
inste­ken, slagturven, bedijken en droogmaken van beide 
polders. In 1765/ 1766 was de droogmaking gereed. Aangenomen 
mag dus worden dat de molens omstreeks 1765 zijn gebouwd. De 
vorm van de molens bevestigt deze conclusie. 
In 1914 is de polder overgegaan op een mechanisch gemaal en 
werden beide molens gesloopt. De ondermolen is inclusief de 
fundamenten ge- 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -28- 
 

sloopt en de bovenmolen tot aan het toenmalige maaiveld. 
Mogelijk heeft men deze fundering niet geslecht omdat de 
molen in de dijk en daarmee dus ook in de waterkering staat. 
Slopen zou dus juist in­houden dat er een zwakke plaats in 
de waterkering zou ontstaan. 

Historische waardering 
----------------------
Hoe het ook zij, de fundering ligt nog en is, uit historisch 
oogpunt gezien, van grote waarde. Woubrugge was ooit rijk 
aan achtkante molens. Behalve de twee molens van de 
Oudendijkse polder stond de Vrouwgeestmolen in deze 
gemeente. Een grenswijziging heeft daar een eind aan gemaakt 
en nu staat de molen op het territoir van Alphen aan den 
Rijn. De Vierambachtspolder heeft op Woubrugs grondgebied in 
totaal twaalf achtkante molens gehad waarvan echter geen 
zichtbare restanten meer over zijn. Hieruit blijkt dat de 
fundering van de bovenmolen van de Oudendijkse polder in elk 
geval van plaatselijk belang is. Getrapte bemaling door 
middel van twee vijzelmolens heeft niet op ruime schaal 
plaats gevonden. 
Bekend is dat een vergelijkbare situatie heeft bestaan in 
Zoeterwoude (Gelderswoudsche Droogmakerij). Een 
gecombineerde bemaling vond plaats in de Honderd Morgen te 
Moerkapelle. De vijzelgang bestond hier uit een achtkante 
ondermolen en de boven­molen was een wip. In Zuid-Holland 
zijn mogelijk nog enkele vijzelgangen twee hoog geweest doch 
ten aanzien van de scheprad-molengangen is dit aantal laag. 
Het restant van de bovenmolen van de Oudendijkse polder 
blijkt dus te herinneren aan een unieke bemalingssituatie. 
Al met al reden genoeg om uit historisch oogpunt het 
molenrestant voor de toekomst veilig te stellen. 

Bestemming 
----------
Het lijkt zinvol om na te gaan of een gepaste bestemming aan 
een dergelijk object is te geven. Mogelijkheden blijken 
zeker aanwezig te zijn. Gezien de ligging in de nabijheid 
van het haventje, de camping en het fietspad ligt het voor 
de hand dat een bestemming daarbij aansluit. De molenvoet 
zou bijvoorbeeld tot een meter boven het maaiveld 
opgemetseld kunnen worden. Dan ontstaat een duidelijk 
herkenbaar te maken landschappelijk element. Daarnaast zou 
het aanbeveling verdienen om een ontmoetingsmogelijkheid te 
creëren door er een bestrate vloer in te leggen en er 
eenvoudige banken en tafeltjes te plaatsen. Een 
informatiebord zou aan het publiek de nodige voorlichting 
kunnen ver­schaffen. Afgezien van financiële consequenties 
is ook nog te overwegen een eenvoudige overkapping aan te 
brengen. Op die wijze kan beschutting worden verkregen voor 
passanten die overvallen worden door bijvoorbeeld een 
regenbui. 

Het behoud
----------
Om de molenfundering te behouden is het noodzakelijk dat het 
fietspad enkele meters wordt omgelegd. Enerzijds zal geld 
worden uitgespaard om de fundering te slechten, wat 
anderzijds nodig is om de verharding om te leggen. Gebleken 
is dat de gronden, welke direct buiten het fietspad liggen, 
in eigendom van het water "De Oude Veenen" zijn. In 
onderling overleg zou derhalve een oplossing gevonden moeten 
worden om het molenrestant te sparen en als 'streekeigen' 
element herkenbaar te maken. Primair dient nu het tracé van 
het fietspad te worden omgelegd. De wijze waarop en de 
inrichting van het molenrestant zijn voor later zorg. 
Daarbij kan gedacht worden aan het inschakelen van een 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -29- 
 

M.T.S.- bouwkundeklas om het werk te verrichten. In de 
provincie zijn reeds voorbeelden van een dergelijke aanpak 
aanwezig. 
G. OTTEVANGER 
Recentelijk werd duidelijk dat dit mooie plan enige kans van 
slagen heeft. Wij vroegen het waterschap "De Oude Veenen" om 
een reactie. 

J.B. Uit den Boogaard, dijkgraaf: 
"Het verzoek om de fundering van de oude molenvoet van de 
voormalige polder der Oudendijk te sparen is door het 
college van burgemeester en wethouders van Woubrugge niet 
alleen aan de Gedeputeerde gedaan, maar ook aan ons 
waterschap als opdrachtgever van de kadeverbetering aldaar. 
Bovengenoemd verzoek is bij ons college positief ontvangen, 
en dientengevolge zijn er dan ook inmiddels stappen 
ondernomen om aan dat verzoek uitvoering te geven door het 
tracé van het fietspad enkele meters om te leggen. De 
uiteindelijke invulling van de bestemming van de fundamenten 
zal in nader overleg tussen gemeente Woubrugge, de provincie 
Zuid-Holland en het waterschap "De Oude Veenen" 
plaatsvinden. Bij ons college is de intentie aanwezig om te 
trachten op het tijdstip dat het fietspad weer officieel zal 
worden opengesteld ook de werkzaamheden die moeten leiden 
tot een definitieve bestemming van de oude molenvoet 
voltooid te hebben." 
	
  
Economische rechter 
DE ECONOMISCHE RECHTER STRAFT 
Van Nieuwe Wetering naar Warmond waren varkens vervoerd, die 
daarna werden geslacht. Daarbij zou K.J. Strookman uit 
Woubrugge, thans gedetineerd, betrokken zijn" De varkens 
waren bovendien gestolen. Maar verdachte, die thans terecht 
stond, verklaarde daarvan niets te weten, alleen had hij het 
slachten met een lantaarn bijgelicht! Doch de officier wees 
erop dat verdachte enkele dagen tevoren op de boerderij was 
geweest waar de varkens werden gestolen en verdachte ook bij 
het opladen der varkens tegenwoordig is geweest. 
De eisch luidde: een jaar gevangenis­straf. De verdediger 
vond geen bewijs voor den diefstal en het slachten door de 
verdachte; de rechter veroordeelde tot zes maanden 
gevangenisstraf met aftrek van preventief. De officier 
deelde mee hooger beroep te zullen aanteekenen. 
Bron: Leids Dagblad, 4 augustus 1943 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -30- 
 

  
Boekbespreking
  
Hazerswoude Oorlog 
HAZERSWOUDE TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG, door: C. Kroon, 
52 blz., gest. Prijs: f 7,50. 
Allerwege verschijnen er momenteel publicaties met 
betrekking tot de Tweede Wereldoorlog; het aantal - over het 
gehele land verspreid - loopt vermoedelijk in de honderden! 
Naast algemene werken zijn daar ook veel plaatselijke 
beschrijvingen onder. Een voorbeeld daarvan is "Hazerswoude 
tijdens de Tweede Wereldoorlog" van ons lid Cees Kroon uit 
Hazerswoude. Op formaat A4 stelde hij een goed overzicht van 
deze gemeente in de periode 1940-1945 samen. 
Tal van zaken passeren de revue: wapentransporten en 
-berging, het bombardement van Hazerswoude en Koudekerk, de 
spraakmakende affaire-Schokking, het vernietigen van Duitse 
verdedigingswerken, onderduikers etc. 
Het boekje (uitgegeven in beperkte oplage) is voorzien van 
een aantal treffende foto's en gevat in een blauw-oranje 
omslag. 
Kroons werk is 	een goed voorbeeld van plaatselijke 
geschiedschrijving. 
HvdW 
  
Alphen langs den Rijn 
ALPHEN LANGS DEN RIJN, door: Kaj Elhorst, 78 blz., 
offsetdruk. 
Prijs: f 12,50. 
Een leuk initiatief komt uit Alphen aan den Rijn. Bestemd 
voor de Alphense schooljeugd schreef Kaj Elhorst een 
alleraardigst boek over de rijke historie van Alphen, met de 
Rijn als bindend element. Allerlei facetten uit de Alphense 
geschiedenis komen aan de orde, te beginnen met de Romeinen 
en eindigend met de bouw van het winkelcentrum De Aarhof. 
Hoewel bestemd voor gebruik op de scholen (bij het boek 
behoort een handleiding voor de leerkrachten), zullen ook 
oudere Alphenaren en anderen het boek met plezier lezen. 
De uitgave werd mogelijk gemaakt door de Alphense 
Schrijfkamer (ASKA), die dit jaar zestig jaar bestaat; als 
jubileumgift bood dit Alphense bedrijf aan het boek gratis 
te drukken. De Kulturele Raad van Alphen aan den Rijn nam de 
uitgave op zich. 
HvdW 
  
Gouwelijn
GOUD VOOR DE GOUWELIJN, door: R. Hamoen e.a., 158 blz. 
Prijs: f 32,50. Uitg. Repro Holland, Alphen aan den Rijn. 
Naar aanleiding van het vijftigjarig bestaan van de 
spoorlijn Alphen aan den Rijn - Gouda, stelde 
Rijn-en-Gouwe-journalist R. Hamoen dit degelijke boekwerk 
samen. De geschiedenis van dit "kinderwagenlijntje”, zoals 
dit traject bij de NS genoemd wordt, is er een van vallen en 
opstaan. Na vele pogingen, die al in de negentiende eeuw 
begonnen, kon eindelijk in het najaar van 1934 de eerste rit 
per rail van Gouda naar Alphen aan den Rijn ondernomen 
worden. 
Over alle aspecten die er bij de aanleg van een dergelijke 
lijn aan de orde komen, zoals het rollend materieel e.d. 
doet R. Hamoen een (aantrekkelijk) boekje open. Het 
uitstekend gedocumenteerde en geïllustreerde boek zal zijn 
weg in dit gebied wel weten te vinden. 
Het is extra interessant voor de forensen die dagelijks van 
de lijn gebruik maken. Spoorwegenthousiasten zullen het 
zeker willen hebben. 
HvdW 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -31- 
 

  
Fietsroute
PLAN OPENLUCHTMUSEUM MET SLUIZEN, MOLENS EN GEMALEN 
Samenwerkende waterschappen, het Hoogheemraadschap van 
Rijnland, de Rijnlandse Molenstichting en de gemeente Alphen 
aan den Rijn hebben een prachtig initiatief genomen: de 
instelling van een "maaldag". 
Langs zeventien sluizen, molens en gemalen in Alphen aan den 
Rijn en directe omgeving zijn twee fietsroutes van ongeveer 
twintig kilometer uitgezet. Op zaterdag 1 juni j.l. was de 
eerste "maaldag". Alle molens en gemalen langs de route 
waren geopend en er werd bovendien deskundig uitleg over de 
werking ervan gegeven. 
Zoals gezegd, een van de twee routes voert ook naar 
Woubrugge. Dat is de noordroute, beginnend in Alphen aan den 
Rijn, vandaar voerend naar Aardam en Woubrugge langs de 
Heimanswetering weer terug naar het punt van uitgang. Op 
deze fietstocht zijn naast een drietal gemalen, daterend uit 
1941, 1913 en 1879, het meer dan honderd jaar oude sluisje 
aan de Aardamseweg te zien, alsmede de zuiveringsinstallatie 
aan de President Kennedylaan, de molenstomp aan ‘s 
Molenaarsweg en de prachtig gerestaureerde Vrouwgeestmolen, 
die dateert uit 1797. 
De Oostroute voert onder meer langs de beroemde 
molenviergang bij Aarlanderveen. Er wordt ook nog een 
zuidelijke route voorbereid, en daarin zal onder meer de 
Alphense molen "De Eendracht" worden opgenomen. 
De deelnemers aan de eerste "maaldag" troffen op de 
noordroute een feestelijk versierde Vrouwgeestmolen aan. De 
vlaggetjes op de fokwieken van deze grondzeiler, eigendom 
van de Rijnlandse Molenstichting, waren vanwege de officiële 
ingebruikstelling van de molen die dag, door mevrouw drs. I. 
Günther, lid van Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland. 
De Vrouwgeestmolen heeft een grondige restauratie achter de 
rug. De molen moet in tijden van nood de bemaling van de 
polders Vrouwgeest en Oudendijk verzorgen. In het kader van 
de wet Bescherming Waterstaats­werken in Oorlogstijd (BWO) 
kon de tweede fase van de restauratie worden uitgevoerd, 
zoals vernieuwing van de vijzelgoot en waterloop. In 1981 en 
1982 was met name de buitenkant door de Hoogmadese 
molenmaker H.J. Verbij al onder handen genomen. De molen 
wordt bediend en bewoond door Karel Vrolijk. Bijzonderheid 
is, dat de huidige bewoner de vijfde uit het geslacht is, 
die op de Vrouwgeestmolen woont. 
Hoewel de prachtige Vrouwgeestmolen op Alphens grondgebied 
staat, maken we hier toch graag melding van, omdat hij erg 
dicht bij Woubrugge staat. Je zou haast kunnen spreken van 
de "Woubrugse molen" .. .. .. 
Bron: Alphens Dagblad, 23 mei 1985 
 
  
Mosquito
ENGELSE JAGER STORT NEER IN POLDER OUDENDIJK 
Op 21 juli 1944, om 23.45 uur, scheerde een Mosquito van de 
Royal Air Force laag over Woubrugge. Doel van het vliegtuig 
was Berlijn, maar de Duitse hoofdstad heeft het nooit 
bereikt. In een luchtgevecht met een Duitse jager werd deze 
als PZ-174 geregistreerde en tot het squadron Nr 23 
behorende tweezitter boven Vlaardingen geraakt. Dit noodlot 
voltrok zich omstreeks 12.40 uur. Een minuut of vijf later 
boorde het vliegtuig zich in de grond van de Oudendijkse 
polder, vlak achter de tankval in het land van M. Kroes. De 
twee bemanningsleden, vlieger Francis Leonard Grimwood en 
navigator Frederik Bernard Woodman, kwamen hierbij om het 
leven. Merkwaardig is dat Grimwood helemaal in Bergen op 
Zoom werd begraven, terwijl Woodman in Woubrugge ter aarde 
werd besteld! 
  

Jacobsladder   1985-2                          blz -32- 
 

  
Gemeentemuseum
GEMEENTEMUSEUM VAN WOUBRUGGE IS WEER OPEN. 
Burgemeester D. Brouwer de Koning van Woubrugge heeft 
zaterdagmiddag het gemeentemuseum aan de Dokter Lothlaan 
officiëel heropend. Het museum is vernoemd naar Otto 
Cornelis van Hemessen, die jarenlang de gemeente-archivaris 
van Woubrugge is geweest.
De officiële heropening ging gepaard met een bijeenkomst in 
de hervormde kerk, die onder andere werd bijgewoond door tal 
van burgemeesters uit de omliggende gemeenten, en 
oud-burgemeester J.C. van Wageningen en dr. Meiser. 
Burgemeester Brouwer de Koning, die werd ingeleid door de 
conservator van het museum, de heer A.H.H. Ouwerkerk, gaf 
onder meer een historisch overzicht. 
In Woubrugge groeide het historisch besef pas nadat Van 
Hemessen in 1904 een boekje had uitgegeven over "ene 
wandeling door Woubrugge en Hoogmade. Na zijn pensionering 
werd Van Hemessen officieel aangesteld als 
gemeentearchivaris. In die functie organiseerde hij drie 
tentoonstellingen. Het duurde echter tot 1953 eer op 
initiatief van burgemeester van Wageningen boven de 
brandweerkazerne in de Dokter Lothlaan een museum werd 
ingericht. De in het leven geroepen Culturele Commissie 
slaagde er echter pas onlangs in dit museumpje te laten 
restaureren. Bij de heropening in het museum wordt een 
tentoonstelling gehouden van schilderwerk van de kunstenares 
Ine Bockhove en de Haagse houtsnijder Huub van der Steen. 
Oud burgemeester dr. Meiser gaf een toelichting op hun werk. 

Bron: Leidsche Courant, 6 mei 1974 

LAATSTE NIEUWS! 
Tijdens de ledenvergadering op 6 juni j.l. is de heer J.W. 
Wisman benoemd tot bestuurslid in opvolging van de heer J. 
Keyser. 
De heer Wisman zal zich inzetten voor een optimaal kontakt 
met de oudere bewoners van onze gemeente. Daar het bestuur 
van onze vereniging door leeftijdsverschillen steeds een 
moeilijk kontakt heeft gehad met deze voor ons zo 
belangrijke groep, hoopt het bestuur dat dit probleem door 
de inzet van de heer Wisman is opgelost. 

Dit was het dan weer, we wensen iedereen een prettige 
vakantie en zij die (nog) geen plannen hebben, hier nog wat 
tips.
 
Enkhuizen: Het Zuiderzee museum. Een prachtig opgezet dorp 
met woningen  in originele staat uit de vissersdorpen die 
destijds langs de Zuiderzee waren gelegen. 

Barger Compascum: Openluchtmuseum waarin het leven en het 
werk van de turfstekers op schitterende wijze wordt 
ntoongesteld. 

Leiden: Molenmuseum "De Valk". Een molen die u niet alleen 
van buiten, maar ook van binnen gezien moet hebben. Diverse 
oude werktuigen en gereedschappen worden hier permanent 
tentoongesteld.